Στον απόηχο της ουκρανικής κρίσης, τα εξοπλιστικά έχουν γίνει κύριο θέμα του προβληματισμού στην Ευρώπη και φυσικά στη χώρα μας. Η ασφάλεια δεν αναζητείται μέσω του εμπορίου και των οικονομικών συναλλαγών αλλά μέσω των όπλων. Το ‘’τέλος της Ιστορίας’’ μέσω των ανοιχτών αγορών που επαγγέλλονταν κάποιοι μετά το 1990 φαίνεται ότι δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα.
Η πρόταση για ευρωομόλογα για τους εξοπλισμούς, μπορεί να μην εγκρίθηκε στο συμβούλιο κορυφής αλλά άνοιξε το παράθυρο στις κυβερνήσεις για να τρέξουν σε ένα ράλι εξοπλισμών, χωρίς όρια.
Η ελληνική κυβέρνηση είχε προηγηθεί αρχίζοντας το ράλι με αναγκαίους αλλά και αμφισβητούμενους εξοπλισμούς ύψους 10 δις και ετοιμάζεται να συνεχίσει ακάθεκτη. Προσπαθεί να κτίσει συλλογική συνείδηση «ασφάλειας» με τους εξοπλισμούς και όχι με πραγματική ασφάλεια της κυριαρχίας της χώρας. Αναδεικνύει το εργαλείο και όχι τον στόχο. Τα παπούτσια και όχι το κεφάλι.
Στις μεγάλες δυτικές χώρες, οι εταιρείες όπλων έφυγαν από τις «μικροδουλειές» του Αφγανιστάν και του Ιράκ, όπου πουλούσαν αλεξίσφαιρα γιλέκα και θωρακισμένα αυτοκίνητα και ετοιμάζονται για «μεγάλα» πράγματα, όπως αεροσκάφη, πλοία, άρματα και πιθανόν ένα νέο ««πόλεμο των άστρων». Ο ψυχρός πόλεμος θα ανοίξει νέες δυνατότητες για κέρδη από όπλα, οι επιτήδειοι θα βγάλουν μαύρο χρήμα και οι κυβερνήσεις θα πουλήσουν «ασφάλεια» σε βάρος των κοινωνικών δαπανών αλλά και των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων. Αυτό βέβαια, θα είναι σε βάρος του διεθνούς εμπορίου (πλην όπλων) και της ανάπτυξης αλλά για την ώρα δεν είναι πρωτεύον!!!
Όταν εξαγγέλθηκε ο νεοφιλελευθερισμός σαν συγκεκριμένη πολιτική από τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο των ΗΠΑ Ρέηγκαν το 1983, εξαγγέλθηκε παράλληλα και το «πρόγραμμα του πολέμου των άστρων». Δηλαδή η υποτιθέμενη πυρηνική ασπίδα εναντίον των σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων που θα αναχαίτιζε την πορεία τους και θα τους κατέστρεφε έγκαιρα πριν φτάσουν στο αμερικανικό έδαφος. Με άλλα λόγια θα την πλήρωνε η Ευρώπη για να σωθεί η Αμερική. Τελικά, αποδείχτηκε χίμαιρα και εγκαταλείφθηκε το 1987 από Αμερικανούς και Σοβιετικούς στο μεγαλύτερο μέρος του.
Το εξαγγελθέν πρόγραμμα των 100 δις ευρώ από την Γερμανία, περιλαμβάνει την αγορά αμερικανικών αεροσκαφών F-35 αλλά και μελλοντικών ευρωπαϊκών αεροσκαφών σε συνεργασία με την Γαλλία και τεθωρακισμένων οχημάτων, επιθετικών drones κ.α. Η ψηφιακή επιστήμη θα τεθεί απόλυτα στην υπηρεσία της αμυντικής προοπτικής. Είναι προφανές ότι αυτό το πρόγραμμα θα απορροφήσει χρήματα από τις κοινωνικές δαπάνες και θα μεταφέρει στο απώτερο μέλλον τις υποσχέσεις για αύξηση των μισθών των Γερμανών εργαζομένων. Η ώθηση της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας είναι αμφίβολο αν θα βοηθήσει και την υπόλοιπη γερμανική βιομηχανία ενώ δεν θα ευνοήσει τους εργαζόμενους στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο ισχυρισμός ότι θα ενισχυθεί μια αυτόνομη ευρωπαϊκή άμυνα έχει πολλά ερωτηματικά.
Η Γαλλία σαν η κυριότερη πολεμική μηχανή της Ευρώπης και η μόνη πλέον πυρηνική δύναμη στην ήπειρο, θα επιδιώξει να γεφυρώσει τη διαφορά δυναμικού με την Γερμανία και να αυξήσει την επιρροή της στην ευρύτερη περιοχή και να κρατήσει το σκήπτρο στη στρατιωτική μηχανή της Ευρώπης.
Οι ΗΠΑ προσπαθούν να φθείρουν όσο το δυνατό περισσότερο την Ρωσία και να συσπειρώσουν τις ευρωπαϊκές χώρες, χρησιμοποιώντας σαν υπομόχλιο την Μ. Βρετανία. Το ΝΑΤΟ απέκτησε επιτέλους ρόλο.
Η ισχυρή αλλά εξαρτώμενη από την αμερικανική πολεμική βιομηχανία αμυντική θωράκιση της Ευρώπης θα τους δώσει τη δυνατότητα να ασχοληθούν με την Κίνα και τον χώρο του Ειρηνικού και του Ινδικού.
Η Κίνα προσπαθεί να διευρύνει την οικονομική επιρροή της μέσω των διαδρόμων του ‘’μεταξιού’’ και να εισχωρήσει στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές αγορές, χρησιμοποιώντας τις πρώτες ύλες της Ασίας και της Αφρικής. Οι σπάνιες γαίες του Αφγανιστάν και τα νέα δρομολόγια στην περιοχή εκτιμά ότι θα ανοίξουν αγορές ακόμη και στην μέχρι τώρα ανταγωνιστική Ινδία. Η οικονομική διείσδυση εκτιμούν θα φέρει και την γεωπολιτική επιρροή.
Παράλληλα με τις οικονομικές επιδιώξεις, αυξάνει τον αμυντικό προϋπολογισμό της κάθε χρόνο, φτάνοντας το 2021 στα 200 δις. δολάρια. Μπορεί αυτό να φαίνεται μικρό μπροστά στα 740 δις δολ. του αμυντικού προϋπολογισμού των ΗΠΑ, αλλά η Κίνα κλείνει παράλληλα το κενό με την αμερικανική τεχνολογία. Κτίζει το τρίτο αεροπλανοφόρο στη Σαγκάη ενώ διαθέτει αεροσκάφη Stealth, πυρηνικά όπλα και δοκίμασε πρόσφατα ένα υπερηχητικό (hypersonic) οπλικό σύστημα, με δυνατότητα ελιγμών. Κάτι που ακόμη η αμερικανική τεχνολογία δεν έχει παρουσιάσει. Με την ευκαιρία, να τονίσουμε ότι στα διηπειρωτικά όπλα που μεταφέρουν πυρηνικά, ο ανταγωνισμός παίζεται στο ποιος θα φτιάξει πυραύλους που παραπλανούν τον αντίπαλο ή που κάνουν ελιγμούς για να αποφύγουν τα αντιπυραυλικά συστήματα. Στην τακτική αλλά και στα στρατηγικά όπλα όποιος ‘’κοροϊδεύει’’ τον αντίπαλο κερδίζει.
Η Ρωσία ‘’δοκιμάζει’’ τα όπλα της στην Ουκρανία και θα θελήσει να αναπληρώσει τα κενά όταν τελειώσει ο πόλεμος. Στην αποτίμηση της ισχύος της ένα μεγάλο μέρος των οικονομικών αδυναμιών αντισταθμίζονται από την ισχύ των συμβατικών και κύρια των πυρηνικών της όπλων. Και γι αυτό έχει σκοπό να τα διατηρήσει και βελτιώσει, αυξάνοντας έτσι τους κινδύνους ατυχήματος.
Σύμφωνα με το σουηδικό ινστιτούτο ερευνών SIPRI, οι στρατιωτικές δαπάνες, παγκόσμια, έχουν φτάσει το 1 τρις, 981 δις με τάση ετήσιας αύξησης 2,6%. Οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς είναι : ΗΠΑ (37%), Ρωσία (20%), Γαλλία (8,2%), Γερμανία (5,5%), Κίνα (5,2%), Μ. Βρετανία (3,3%), Ισπανία (3,2%). Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς είναι: η Σαουδική Αραβία (11%), η Ινδία (9,5%), η Αίγυπτος (5,8%), η Αυστραλία (5,1%) και η Κίνα (4,7%). Ακολουθούν οι χώρες του Κόλπου, το Πακιστάν και η Ν. Κορέα.
Η εποχή των «φτηνών» εξοπλισμών που απαιτούσαν οι συγκρούσεις χαμηλής έντασης στο Αφγανιστάν και το Ιράκ πέρασε. Τώρα έχουμε μπει σε «χοντρούς» εξοπλισμούς που απαιτούν οι κρίσεις τύπου ψυχρού πολέμου. Μεγάλη αναστάτωση-μεγάλη χαρά για τις πολεμικές βιομηχανίες και τους εμπόρους όπλων.
Οι οικονομικές επιδιώξεις προκαλούν τεκτονικές τριβές και προκύπτει η ανάγκη εξοπλισμών. Οι εξοπλισμοί προκαλούν φόβους και ανταγωνιστική διάθεση και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος νέων εξοπλισμών και αυξημένης πιθανότητας πολέμων αλλά και πυρηνικής απειλής. Η έλλειψη κοινά αποδεκτής αρχιτεκτονικής ασφάλειας μετά την κατάρρευση του διπολισμού, αυξάνει τους κινδύνους.
Οι εξοπλισμοί όταν χρησιμοποιούνται σαν μοναδικό μέσο προστασίας μπορούν να φοβίσουν και αποτρέψουν πρόσκαιρα την εχθρική απειλή και τον κακό γείτονα αλλά από μόνοι τους είναι ανεπαρκείς αν δεν συνδυάζονται με ενδυνάμωση του εσωτερικού μετώπου. Αυτό δεν γίνεται με μεθόδους επιβολής σιωπής και καταστολής αλλά με διεύρυνση της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ένα άδικο εσωτερικό σύστημα δεν μπορεί να είναι ασφαλές όταν θωρακίζεται μόνο εξωτερικά. Θα είναι ένα κέλυφος χωρίς περιεχόμενο και θα σπάσει με την πρώτη σύγκρουση. Συμπαγή συστήματα εσωτερικά και εξωτερικά αντέχουν στις συγκρούσεις και στις αναταράξεις.
Μετά την οικονομική κρίση την εποχή της πανδημίας αλλά και τις απανωτές κρίσεις των τελευταίων δεκαετών, υπάρχει βιασύνη για μεγάλα κέρδη, σε σύντομο χρόνο από τις ολιγαρχίες που έχουν το πάνω χέρι στις κυρίαρχες χώρες. Τα προβλήματα είναι περισσότερα από τις δαπάνες για την κοινωνία και το τείχος της προστασίας εξέλειπε. Οι ανισότητες διευρύνονται και υπάρχει δυσφορία, «έρπουσα» αλλά πραγματική. Οι πάνω δεν θέλουν να δώσουν περισσότερα και οι κάτω δεν αντέχουν να συνεχίσουν με τον τρόπο ζωής που η ζήτηση του συστήματος των αγορών τους έμαθε. Όμως η καρτερικότητα ενσωματώθηκε στη ζωή τους. Έμαθαν ότι θα έρθει κάποια σοσιαλδημοκρατία που θα τους βελτιώσει τη ζωή, όπως έγινε μεταπολεμικά με την κεϋνσιανή πολιτική. Αν θα γίνει έτσι είναι ένα ερωτηματικό και ζητούμενο. Δυστυχώς, ο ρόλος των μαζών έχει μειωθεί.
Το μέλλον δείχνει ότι κράτη που στηρίζονται σε ψέματα έχουν κοντά ποδάρια και μειωμένες αντοχές. Όπως φάνηκε και στην πρόσφατη σύγκρουση στην Ουκρανία οι λαοί με σταθερή πίστη, άσχετα αν έχουν δίκαιο ή είναι παραπλανημένοι, μπορούν να αντέξουν σε ισχυρές πιέσεις. Σε περίπτωση που υπερασπίζονται ένα κοινωνικό σύστημα που είναι δικό τους, τότε γίνονται ακόμη ισχυρότεροι και συνήθως νικούν.
Ας ελπίσουμε ότι ο κόκορας από τα ουκρανικά χωράφια θα σημάνει την αφύπνιση των ευρωπαϊκών και όχι μόνο συνειδήσεων, με την προϋπόθεση ότι θα αποφύγει να ξυπνήσει και τα γεράκια κάθε μορφής.
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)
