Με τον όρο «ποινικός λαϊκισμός» (penalpopulism) περιγράφεται στην εγκληματολογία η ψηφοθηρική τάση των κομμάτων να εργαλειοποιούν το αίσθημα ανασφάλειας των πολιτών υποστηρίζοντας όλο και πιο αυστηρές ποινές, ανεξάρτητα από (ή και σε αντίθεση με) την αποτελεσματικότητά τους στη μείωση της παραβατικότητας.
Αναμφίβολα, η πρωθυπουργική εξαγγελία για αύξηση του προστίμου για την πανδημία στα 500 ευρώ είχε χαρακτήρα «ποινικού λαϊκισμού». Σκόπευε, δηλαδή, να μειώσει την ανασφάλεια μιας σημαντικής μερίδας της κοινωνίας ενόψει του ανοίγματος της οικονομίας. Άλλωστε και ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης παραδέχτηκε στη Βουλή ότι η πλειονότητα των πολιτών τηρεί τα μέτρα ενώ κανείς από τους ειδικούς δεν φαίνεται να έχει εισηγηθεί πως ενδεχόμενη αύξηση του προστίμου στο ύψος ενός μηνιάτικου θα ενίσχυε το βαθμό συμμόρφωσης στα μέτρα.
Δυστυχώς, όμως, το πρόβλημα του «ποινικού λαϊκισμού» δεν εξαντλείται στο ύψος του προστίμου αλλά σχετίζεται με το κεντρικό σύστημα διαχείρισης της «πειθάρχησης» στα μέτρα προστασίας, που δεν είναι άλλο από τα SMS στο 13033. Το εν λόγω σύστημα – που ανάλογό του δεν υπάρχει στην Ευρώπη – αντί να εστιάζει στις κύριες αιτίες μετάδοσης της νόσου (χρήση μάσκας, αποφυγή συγχρωτισμού, τήρηση αποστάσεων ασφαλείας) διαμορφώνει ένα πλέγμα σύνθετων γραφειοκρατικών κανόνων που λειτουργεί ως μετωνυμία της συμμόρφωσης.
Με πιο απλά λόγια το σύστημα 13033 δεν ελέγχει εάν οι κανόνες προστασίας τηρούνται σε σπίτια, εργοστάσια ή πλατείες αλλά απλώς στέλνει το μήνυμα ότι η κατάσταση «είναι υπό έλεγχο». Επιπλέον, στερεί σημαντικούς πόρους από τις δυνάμεις ασφαλείας στρέφοντας τις δυνάμεις τους σε λάθος κατεύθυνση. Για παράδειγμα ένας πολίτης είναι δυνατόν να δεχθεί πρόστιμο εάν βγει για γυμναστική φορώντας τζιν, εάν βγάλει βόλτα τον σκύλο του στέλνοντας τον κωδικό 2 ή εάν αργήσει να γυρίσει από το σούπερ-μάρκετ (κανένα από τα παραπάνω παραδείγματα δεν είναι φανταστικό!). Έτσι, όμως, τιμωρούνται άνθρωποι για συμπεριφορές που δεν εντείνουν το επιδημιολογικό φορτίο και κατασπαταλώνται ανθρωποώρες των ελεγκτικών αρχών χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Την ίδια ώρα εάν κάποιος θέλει να παραβιάσει συνειδητά τα μέτρα μπορεί να το κάνει ανενόχλητος αρκεί να στείλει τον σχετικό κωδικό…
Περαιτέρω, το σύστημα 13033 δυσχεραίνει την καταγραφή του βαθμού συμμόρφωσης στα μέτρα σε διαχρονικό επίπεδο. Και αυτό γιατί δεν μας βοηθά να μάθουμε εάν πράγματι κάποιοι έπαψαν να φορούν μάσκα, εάν οι βιομηχανίες έχουν μεταβληθεί σε εστίες υπερμετάδοσης, εάν γίνονται πολυπληθείς συγκεντρώσεις σε σπίτια. Όλα αυτά τα τόσο χρήσιμα στατιστικά στοιχεία μπορούν να συγκεντρωθούν μόνο με επιτόπιους ελέγχους που θα μας επέτρεπαν να διαπιστώσουμε εάν πράγματι καταγράφεται η περιβόητη «κόπωση» στην ελληνική κοινωνία.
Από σήμερα λειτουργούν και πάλι τα καταστήματα και σε μερικές ημέρες αναμένεται να ανοίξει και η εστίαση. Το ενδεχόμενο να ελεγχθούν αυτές οι δραστηριότητες με «δίωρες εξόδους» και άλλα τέτοια επικοινωνιακά τεχνάσματα δεν θα προσφέρει το παραμικρό στον έλεγχο της πανδημίας. Αντίθετα θα στρέψει για μια ακόμη φορά τους ελέγχους σε λάθος κατεύθυνση και θα επιβαρύνει τους πολίτες με ακατανόητα πρόστιμα.
Είναι ώρα να αντιληφθεί η κυβέρνηση ότι η «παράσταση» του 13033 πρέπει να τελειώνει και να αντικατασταθεί από χρήσιμους ελέγχους για μάσκες και αποστάσεις ασφαλείας στα καταστήματα και στην εστίαση. Ας τελειώνουμε με τον «ποινικό λαϊκισμό» και ας ασχοληθούμε με την ουσία.
(Ο Μιχάλης Χατζηκωνσταντίνου είναι δημοσιογράφος)
