Οι εξελίξεις στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο έδωσαν ευκαιρία να εκδηλώσει η Τουρκία δυνατότητες παρέμβασης στα διεθνή τεκταινόμενα. Προβάλλει λοιπόν με αυτοπεποίθηση διεκδικήσεις πιο συστηματικά -όχι επικοινωνιακά-στο προνομιακό πεδίο της Μεσογείου. Θέλει να γίνει μέρος του παιχνιδιού και δεν θα επιτρέψει να προωθείται σχεδιασμός ή ενέργεια χωρίς τη συμμετοχή της. Ενεργοποιεί στη Μεσόγειο το «Αμπντούλ Χαμιντ Χαν», γεωτρητικό σκάφος 7ης γενιάς, σηματοδοτώντας αλλαγή σελίδας στις γεωτρήσεις. Πρώτη στάση 29,69 μίλια νοτίως τουρκικών ακτών που προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση των εκφραστών της σκληρής γραμμής στο εσωτερικό της.
Η Τουρκία έχει πρόγραμμα και έχει επενδύσει στα προκαταρκτικά στάδια για την εξασφάλιση αρχικώς περιοχών υφαλοκρηπίδας και στη συνέχεια αξιοποίησής τους, πρώτα με την εξερεύνηση και τώρα με δοκιμαστική γεώτρηση. Τα δύο αυτά στάδια αποτελούν το πρώτο απαραίτητο βήμα αναζήτησης και εντοπισμού των κοιτασμάτων, πριν από το στάδιο εξόρυξης και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων. Με στρατηγική αυτονομία δρομολογεί για Μαύρη Θάλασσα και Μεσόγειο τέσσερα ερευνητικά και τέσσερα γεωτρητικά σκάφη και πλήρωμα που απολαύουν κρατικής ασυλίας.
Όλες οι υποψήφιες προς γεώτρηση περιοχές στις οποίες η Τουρκία έχει ολοκληρώσει την έρευνα, κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες αξιολογούμενες βάσει του δικαίου θάλασσας.
Πρώτον: Στις οριοθετημένες όπως α) νοτιοδυτικά η ΑΟΖ Κύπρου Αιγύπτου, της οποίας τμήματα των αδειοδοτηθέντων θαλασσοτεμαχίων η Τουρκία αμφισβητεί (κατά το ένα τρίτο τα τεμάχια 1,4,5,6,7) με βάση υποθετική οριοθέτηση μέσης γραμμής με την Αίγυπτο. Ούτε η φιλική κυβέρνηση των αδελφών μουσουλμάνων αποδεσμεύτηκε από τη συμφωνία ΑΟΖ με την Κύπρο του 2003 παρά τη δελεαστική προσφορά από την Τουρκία το 2012 να κερδίσει τα δύο τρίτα των περιοχών που δεν της περιήλθαν με την συμφωνία αυτή, εάν την καταργούσε.
Η Τουρκία εμμένει στις αμφισβητήσεις γιατί το μεγάλο στοίχημά της είναι να οριοθετήσει εξ ημισείας με την Αίγυπτο από τον 32ο έως τον 28ο μεσημβρινό, παρακάμπτοντας την Κύπρο, όπως αντιστοίχως έπραξε με την Λιβύη.
β) νοτιοανατολικά η οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα με Ισραήλ και Λίβανο (που δεν έχει επικυρώσει), για την οποία η Τουρκία επικαλείται την παράνομη άδεια της τουρκοκυπριακής οντότητας, που όμως ως ανυπόστατη κατά το διεθνές δίκαιο ουδόλως νομιμοποιείται να εξουσιοδοτήσει την Τουρκία.
γ) η οριοθετημένη ελληνοαιγυπτιακή ΑΟΖ μάλλον δεν συγκαταλέγεται, διότι στην αντίστοιχη παράνομη τουρκολιβυκή η Τουρκία δεν έχει συλλέξει σεισμικά δεδομένα.
Στις δύο πρώτες περιπτώσεις γεώτρηση σε οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα συνιστά κατάφωρη παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σύμφωνα με το άρθρο 77 παρ. 2 της UNCLOS’82, εντός της υφαλοκρηπίδας τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους ασκούνται αποκλειστικά και εντός αυτής της ζώνης χωρίς τη συναίνεσή του κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να ενεργήσει.
Δεύτερον: Στις μη οριοθετημένες διαφιλονικούμενες περιοχές συγκαταλέγονται
α) η οριοθέτηση της περιοχής βορείως των κατεχομένων η οποία δεν παράγει νόμιμο αποτέλεσμα βάσει της άκυρης συμφωνίας της Τουρκίας με την ανυπόστατη τουρκοκυπριακή οντότητα.
Η πρώτη στάση του Αμπντουλχαμίντ Χαν είναι εντός τουρκικής ζώνης, σε περιοχή υφαλοκρηπίδας πριν από τη μέση γραμμή. Συνεπώς είναι μονομερής ενέργεια της Τουρκίας που δεν συνιστά παραβίαση, εφόσον βασίζεται σε καλόπιστες αξιώσεις στις περιοχές υφαλοκρηπίδας εγγύς των ακτών της.
Ως γενικός κανόνας, ελλείψει οριοθέτησης με συμφωνία, έρευνα και γεώτρηση μονομερώς δεν επιτρέπονται από το δίκαιο θάλασσας. Τουναντίον υφίσταται υποχρέωση διαπραγμάτευσης για συμφωνία οριοθέτησης ή για δικαστική διευθέτηση. Οι ενέργειες έρευνας και γεώτρησης ως αποκλειστικό δικαίωμα ασκούνται σε καθορισμένες περιοχές υφαλοκρηπίδας, τις οποίες τα ενδιαφερόμενα κράτη πρέπει να έχουν οριοθετήσει με συμφωνία ή δικαστικώς. Η μονομερής εξερεύνηση υφαλοκρηπίδας δεν εγείρει διεθνή ευθύνη, η οποία όμως εγείρεται με τη μονομερή γεώτρηση, εάν προκαλεί μόνιμη μεταβολή στο φυσικό περιβάλλον του βυθού και ανεπανόρθωτη βλάβη.
β) Στην ίδια κατηγορία και κανόνες εμπίπτει και η μη οριοθετημένη περιοχή βορειοδυτικώς της Κύπρου από 32ο έως 30ο μεσημβρινό, αφορά περιοχές υφαλοκρηπίδας διεκδικούμενες από Κυπριακή Δημοκρατία και Τουρκία.
γ) Ανάλογα θα αφορούν την Ελλάδα,εάν η Τουρκία επιχειρήσει γεώτρηση στην περιοχή διαφιλονικούμενων διεκδικήσεων από 28ο έως 30ο μεσημβρινό, όπου εξερευνούσε το Ορούτς Ρέϊς το 2020.
Τρίτον: Γεώτρηση σε αιγιαλίτιδα ζώνη στις εγγύς περιοχές Καρπασίας και Αμμοχώστου θα συνιστά κατάφωρη παραβίαση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Καθίσταται πασιφανές ότι η Τουρκία επιχειρεί να διεκδικήσει δικαιώματα υφαλοκρηπίδας στην Αν. Μεσόγειο επιδιώκοντας ματαίως να ακυρώσει την κυπριακή ΑΟΖ με διάφορα νομικά τεχνάσματα, διότι αποτελεί μια νομική πραγματικότητα που την εμποδίζει. Πιθανολογεί ότι μπορεί να ελέγξει την υπόλοιπη περιοχή έως τον 28ο μεσημβρινό που ήταν και ο αρχικός στόχος της προτού προβεί δυτικότερα στην σύναψη της προδήλως παράνομης τουρκολιβυκής οριοθέτησης.
(Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές» στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς -Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από τα «Νέα Σαββατοκύριακου»)
