«Όσο περισσότερο μπορείς να κοιτάς πίσω, τόσο μακρύτερα βλέπεις μπροστά» είχε πει ο Winston Churchill και μάλλον είχε απόλυτο δίκιο. Ιδιαίτερα στα θέματα ηγεσίας είτε αυτή είναι πολιτική, είτε επιχειρηματική, η ιστορική γνώση της εξέλιξης, αποτελεί θεμελιώδες υπόβαθρο στο σχεδιασμό του μέλλοντος και στη δυνατότητα λήψης βέλτιστων κρίσιμων αποφάσεων.
Είναι πλέον εμφανές ότι τα συστήματα διοίκησης και διακυβέρνησης, επί της ουσίας παραμένουν δογματικά και αμετάβλητα και θα μπορούσαμε να τα διαχωρίσουμε σε αυτά που λειτουργούν με ιεραρχικές δομές και σε αυτά που στηρίζονται σε κατανεμημένα δίκτυα.
Το ζήτημα της αποτελεσματικότητας, κυρίως στα μεγάλα συστήματα, έγκειται στην δύσκαμπτη πολυεπίπεδη δομή ή στην πολυπλοκότητα και στην αλληλεξάρτηση των κατανεμημένων δικτύων.
Για παράδειγμα, όπως γράφει ο Niall Ferguson, το δίκτυο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν έχει τίποτε πολιτικά πιο συνεκτικό, όσο το «δόγμα του σοκ». Το ίδιο συμβαίνει και στο δίκτυο των μεγάλων πολυεθνικών ομίλων και σε μικρότερες οντότητες που είναι σχεδιασμένες και λειτουργούν με δύσκαμπτες ιεραρχικές δομές. Έτσι, δημιουργείται ένας ομομορφισμός, που πολλές φορές εμφανίζεται ως κακός μιμητισμός, προσφέροντας την ευκολία κατεύθυνσης ή ανακατεύθυνσης των προσπαθειών παραγωγής πλούτου ή ακόμα και της κερδοσκοπίας, ανεξάρτητα θεσμικού πλαισίου και πολιτικών, τόσο σε βαθιά συντηρητικά, νεοφιλελεύθερα, προοδευτικά ή ακόμα και σοσιαλιστικά περιβάλλοντα.
Ένα από τα βασικά ερωτηματικά είναι το τι συμβαίνει με την Ευρωπαϊκή Ένωση και πως η ίδια αντιμετωπίζει αυτή την πολυδαίδαλη ιεραρχικά δομημένη πολιτική λειτουργία. Η συγγραφή δεκάδων ή και εκατοντάδων policypapers δείχνει μια δυσκαμψία στη σχέση της ΕΕ με ουσιαστικές αποφάσεις, που η εμπειρία μας, ως Έλληνες, δείχνει ότι λαμβάνονται σε πολιτικό και μόνο επίπεδο. Η υπεροχή της πολιτικής έναντι της οικονομίας (Das Primatder Politikueberdie Wirtschaft) όπως είχε πει ο Ottovon Bismarck εδραιώνεται για άλλη μια φορά πάνω από τη λειτουργία των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τελικά, οι φυγόκεντρες πολιτικές των κρατών μελών αποσυνθέτουν μια πραγματικά ενιαία οικονομική πολιτική. Έτσι, ενώ οι επιχειρηματικοί οργανισμοί, ανεξαρτήτως εθνικότητας, αποκτούν ομομορφισμό ελλείψει καινοτομίας, οι πολιτικές υστερούν σε προστασία ελλείψει ηγεσίας. Με αυτό τον τρόπο, επιβεβαιώνεται ο Henry Kissinger όταν το μακρινό 1974 προέβλεπε ότι «εάν δεν αναγνωρίσουμε την αλληλεξάρτησή (interdependence) μας [τότε] ο δυτικός πολιτισμός που τώρα έχουμε είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αποσυντεθεί», μιλώντας αποκλειστικά για την οικονομία.
Στη σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα βλέπουμε και αναγνωρίζουμε μια επιστροφή σε πρακτικές διακυβέρνησης του παρελθόντος, οι οποίες είχαν οδηγήσει τις κοινωνίες σε μια βαθιά αποσύνθεση έχοντας ως αποτέλεσμα (τότε) τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την προσπάθεια κατάληψης του Καπιτωλίου, την ανεπάρκεια των αποφάσεων της ΕΕ και τον οικονομικό επεκτατισμό της «κομμουνιστικής» Κίνας;
Η έλλειψη όρασης στα μυρμήγκια έχει αναπτύξει την αίσθηση της όσφρησης. Όταν αυτή διαταραχθεί τότε το πρώτο μυρμήγκι χάνει τον προσανατολισμό του, χάνει την κύρια ομάδα του και οδηγεί τους ακολούθους του στον σχηματισμό ενός «κύκλου θανάτου» που σταματά όταν τα μυρμήγκια πεθάνουν από εξάντληση και ασιτία.
Όταν οι ηγεσίες χάσουν τον προσανατολισμό τους, συγχέοντας την ηγεσία με την εξουσία, τότε, τμήμα των «ακολούθων» (followers) χάνει το κεντρικό όραμα, οδηγούμενο σε εξαφάνιση. Αυτό έρχεται να το υποστηρίξει και η διαλεκτική μέθοδος, αναφέροντας ότι η διαδικασία της εξέλιξης δεν είναι κυκλική ή επαναλαμβανόμενη κίνηση, αλλά προοδευτική κίνηση προς τα εμπρός, οδηγώντας στη μετάβαση από μία κατάσταση σε μια νέα – ποιοτικά αναβαθμισμένη – κατάσταση.
Αν στοχεύουμε να φτάσουμε κοντύτερα στην αλήθεια για εξελισσόμενες κοινωνίες, πρέπει, όπως διατύπωνε και ο Bertrand Russel, «να αποφεύγουμε τη βεβαιότητα και να μην παρασυρόμαστε από ό,τι θέλουμε να πιστέψουμε». Πρέπει να επικεντρωθούμε στην αλλαγή της κουλτούρας και τη μετάβαση σε μια νέα, αναβαθμισμένη ποιοτικά και συναισθηματικά, κατάσταση. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από τη συνεχή εγρήγορση και μάθηση (επιμόρφωση), με το όραμα και την πεποίθηση ότι οι νέοι ηγέτες θα έχουν αποκτήσει τα βασικά χαρακτηριστικά της ενσυναίσθησης (empathy) και της συμπόνιας (compassion) προς τους ανθρώπους που διοικούν.
Η εξελιξιμότητα δεν είναι ενός ανδρός προνόμιο, αλλά αφορά το σύνολο των ηγετών είτε αυτοί βρίσκονται στην πολιτική, την οικονομία, την επιχειρηματικότητα ή ακόμα και τον πολιτισμό. Η ιστορία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος θεωρείς ότι είσαι, τόσο ευκολότερα μπορείς να αποδομήσεις το όποιο δημιουργημένο οικοδόμημα. Η ηγεσία δεν αφορά τη θέση, αφορά τον άνθρωπο, αποτελώντας μια συνεχόμενη και εξελισσόμενη διαδικασία.
(Ο Νίκος Ροδόπουλος είναι Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος OnLine Data, Executive Director YES Advisory,Επιστημονικός Σύμβουλος ΕΒΕΠ, Μέλος Γενικού Συμβουλίου ΣΕΒ)
