Τρίτη και 13 του 1992. Ισχυρότατος σεισμός μεγέθους 7,2 πλήττει την πόλη Erzincan– αρχαία ελληνική Αρσίγγη – της ανατολικής Τουρκίας. Το ανατολικό τμήμα του περίφημου ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας είχε ενεργοποιηθεί. Προκαλούνται μαζικές καταρρεύσεις κατοικιών, πολυκατοικιών, νοσοκομείων, κυβερνητικών μεγάρων, σχολών και άλλων υποδομών. Ο αριθμός των θυμάτων έφθασε το 550.
Εκεί άρχισε το κεφάλαιο «σεισμοί και διπλωματία» στις σχέσεις των δύο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας. Με εντολή της τότε ελληνικής κυβέρνησης ετοιμάστηκε μεγάλη αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ίσως υπήρξε η μεγαλύτερη που οργανώθηκε προς τη γείτονα χώρα μέχρι τώρα. Η αποστολή περιέλαβε κλιμάκια της ΕΜΑΚ, του ΕΚΑΒ, του ΟΑΣΠ και ομάδα ραδιοερασιτεχνών για εξασφάλιση των επικοινωνιών, και μεγάλη ομάδα δημοσιογράφων. Επιπλέον περιέλαβε και μεγάλες ποσότητες ιατροφαρμακευτικών και άλλων υλικών. Την όλη επιχείρηση συντόνισε ο ΟΑΣΠ, στον οποίο υπηρετούσα τότε ως νέος σεισμολόγος. Η αποστολή περιέλαβε και τρία επιχειρησιακά αυτοκίνητα. Για το λόγο αυτό χρειάστηκαν δύο αεροσκάφη C-130 της πολεμικής αεροπορίας για τη μεταφορά της 60μελούς αποστολής. ‘Ελαβαπροθύμως μέρος στην αποστολή αυτή ως μέλος του κλιμακίου του ΟΑΣΠ, γιατί ήθελα να γνωρίσω από κοντά το πως γίνονται οι επιχειρήσεις αναζήτησης και διάσωσης εγκλωβισμένων ανθρώπων στα ερείπια. Κατά την παραμονή μας στη σεισμόπληκτη περιοχή, αντιμετωπίσαμε μεγάλες δυσκολίες και προκλήσεις, παρόμοιες με αυτές που περιγράφονται από την ελληνική αποστολή που απεστάλη προχθές στη σεισμόπληκτη νότια Τουρκία.
Η επιχείρηση του 1992 διάρκεσε μια βδομάδα. Μετά την επιστροφή της αποστολής μας, δε θυμάμαι να υπήρξε συνέχεια, π.χ. με την πραγματοποίηση επιστημονικών επισκέψεων, από κοινού διοργάνωση συνεδρίων κλπ. Αυτό, όμως, έγινε κατορθωτό μετά τους σεισμούς που έπληξαν την Ελλάδα και την Τουρκία το 1999. Στην Τουρκία αυτή τη φορά ενεργοποιήθηκε το δυτικό τμήμα του περίφημου ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας, κοντά στη Θάλασσα του Μαρμαρά, με σεισμό μεγέθους 7,4 που έγινε στις 17 Αυγούστου του 1999. Τεράστια υπήρξε η έκταση της καταστροφής, με χαρακτηριστικά γνωρίσματα παρόμοια με αυτά που παρατηρούμε μετά τους προχθεσινούς σεισμούς. Το πλήθος των θυμάτων υπήρξε πολύ μεγάλο. Επίσημα ήταν περίπου 18000, αλλά ανεπίσημα ο αριθμός ανήλθε σε σχεδόν 40000.
Μετά τρεις εβδομάδες, στις 7 Σεπτεμβρίου 1999, έγινε ο σεισμός της Πάρνηθας στο ρήγμα της Φυλής με μέγεθος 5,9. Το πλήθος των θυμάτων ανήλθε σε 143. Όπως αποδείχτηκε από μεταγενέστερες έρευνες, ο σεισμός της Πάρνηθας είχε διεγερθεί από το μεγάλο σεισμό της Θάλασσας του Μαρμαρά.
Οι δύο αυτοί σεισμοί αποτέλεσαν το έναυσμα για μια νέα, πιο ολοκληρωμένη φάση του κεφαλαίου «σεισμοί και διπλωματία» στις σχέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας. Η έναρξη έγινε με αμοιβαία αποστολή ομάδων διάσωσης. Στη συνέχεια, με την υποστήριξη του ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, υπήρξε επίσημη επίσκεψη ομάδας Ελλήνων επιστημόνων στην Κωνσταντινούπολη, όπου συναντήσαμε ομάδα τούρκων συναδέλφων. Εκεί ανταλλάξαμε απόψεις για τους τρόπους συνεργασίας μας και καταλήξαμε ότι το πρώτο παραγωγικό βήμα θα ήταν να διοργανώσουμε από κοινού ένα διεθνές συνέδριο που θα εστίαζε στα μαθήματα που λάβαμε από τους σεισμούς που έπληξαν τις δύο χώρες.
Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη με συμμετοχή επιστημόνων και από άλλες χώρες. Στη διάρκεια του συνεδρίου, ένας πολύ γνωστός τούρκος καθηγητής γεωλογίας, την ώρα της διάλεξης του, απευθυνόμενος πολύ διπλωματικά προς τους έλληνες συνέδρους, μας είπε: «ξέρετε, η Τουρκία δε σας πιέζει μόνο γεωπολιτικά αλλά και γεωδυναμικά», εννοώντας τη σταδιακή μετακίνηση της λιθοσφαιρικής πλάκας της Ανατολίας προς το Αιγαίο. Όπως, ακριβώς έγινε με τους δύο προχθεσινούς σεισμούς. Αυτή η κοινή δράση κορυφώθηκε με την από κοινού έκδοση των πρακτικών του συνεδρίου από διεθνή επιστημονικό εκδοτικό οίκο υπό το συντονισμό του γράφοντος και δύο τούρκων συναδέλφων.
Αυτό υπήρξε το πιο σημαντικό παράδειγμα διπλωματίας των σεισμών ανάμεσα στις δύο χώρες μέχρι τώρα. Ένα νέο κεφάλαιο άνοιξε χθες με την ελληνική αποστολή για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Από μόνη της αυτή η δράση είναι εξαιρετική. Θα είναι ακόμη πιο σπουδαία αν θα έχει και συνέχεια.
(Ο Δρ. Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Επιστημονικός συνεργάτης της UNESCO, Συγγραφέας του βιβλίου «Στα Μονοπάτια του Εγκέλαδου», Εκδόσεις Οσελότος, Ιούνιος 2021).
