Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί σήμερα προνομιακό πεδίο πειραματισμού της νεοφιλελεύθερης φιλοσοφίας της Ν.Δ. Όντας ο εγγύτερος προς τον πολίτη πολιτειακός θεσμός, κάθε δομική παρέμβαση σε αυτόν διαμορφώνει πραγματικότητες και συνειδήσεις που διευκολύνουν ή αποτρέπουν θεσμικές ανατροπές στο κεντρικό επίπεδο.
Η απλή αναλογική (με τις παραλλαγές της, κυρίαρχο εκλογικό σύστημα στην Ευρώπη), ως πολιτική και λειτουργική παρέμβαση, εκ των πραγμάτων οδηγεί σε τεκτονικές αλλαγές στην πολιτική συμπεριφορά σχημάτων και προσώπων. Παράλληλα, διαμορφώνει εν δυνάμει πρωτόγνωρα πεδία δημοκρατικής συμμετοχής και κουλτούρας προγραμματικής συνεννόησης. Γι’ αυτούς τους λόγους, άλλωστε, η αποφυγή της εφαρμογής της, μετά τη συγκρότηση των νέων δημοτικών αρχών του 2019, υπήρξε και το αντικείμενο της πρώτης θεσμικής παρέμβασης της αντιμεταρρύθμισης.
Η μεταφορά αποκλειστικών αρμοδιοτήτων στα διοριζόμενα από τον δήμαρχο εκτελεστικά όργανα ακύρωσε εν πολλοίς τη δημοκρατική και ελεγκτική λειτουργία του Δημοτικού Συμβουλίου, κατά παράβαση της ΕΧΤΑ (Ευρωπαϊκή Χάρτα Τοπικής Αυτονομίας), άρχισε με τον ν.4623/2019 και συνεχίστηκε με σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων «λόγω πανδημίας». Παρεμβάσεις και προτάσεις που περιγράφουν με σαφήνεια το μοντέλο της καθ’ οικονομίαν δημοκρατίας που επιβάλλει σταδιακά η Ν.Δ. σε κάθε πτυχή της δημόσιας σφαίρας, «χάριν της αποτελεσματικότητας». Αν προσθέσουμε δε τον αναπτυξιακό νόμο που διευκολύνει την άμεση ή έμμεση ιδιωτικοποίηση υποδομών, δομών και υπηρεσιών, τη συγκρότηση παράλληλου μηχανισμού σχεδιασμού και υλοποίησης δημοτικών πολιτικών, χωρίς κατ’ ανάγκη τη συμμετοχή δημόσιων λειτουργών -μέσω των νεότευκτων αναπτυξιακών οργανισμών-, ολοκληρώνεται η εικόνα και διαμορφώνεται ένα πλαίσιο ελάχιστης δυνατότητας παρέμβασης και ελέγχου εκ μέρους των αιρετών συλλογικών οργάνων.
Όχημα η καθ’ οικονομίαν δημοκρατία
Ο εκλογικός νόμος, λοιπόν, που προτείνει ο κ. Βορίδης εμπεδώνει, χάριν της «κυβερνησιμότητας και αποτελεσματικότητας», την αντίληψη του νεοσυγκεντρωτισμού της ανεξέλεγκτης αυτοδιοικητικής αρχής. Όχημα της νομιμοποίησής τους η επαναφορά του μοναδικού στην Ευρώπη υπερπλειοψηφικού του 2006, με εκλογή δημάρχου και περιφερειάρχη με 42% (ίσως και λιγότερο) από τον πρώτο γύρο. Σύστημα που είχε καταργηθεί και με τον «Καλλικράτη» ως αντιδημοκρατικό και αναποτελεσματικό. Το προτεινόμενο σύστημα, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, πριμοδοτεί με το 60% των εδρών τον νικητή των εκλογών (ίσως κάτι λιγότερο αν υπάρξει δεύτερος γύρος με μικρή διαφορά). Επιπρόσθετα, με το ίδιο άλλοθι, ακυρώνει τη δυνατότητα ξεχωριστών τοπικών ψηφοδελτίων στις κοινότητες και τα διαμερίσματα των αστικών πόλεων και τα συνδέει όπως και ο «Καλλικράτης» με το κεντρικό ψηφοδέλτιο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, κάθε συλλογικότητα και πρωτοβουλία σε οικισμούς μεγαλύτερους των 300 κατοίκων, χωριό ή πόλη, οφείλει να στοιχηθεί με τα κεντρικά δημοτικά ψηφοδέλτια. Κατά συνέπεια, τα τοπικά συμβούλια που θα εκλεγούν θα συγκροτηθούν με βάση την αναλογία δύναμης των δημοτικών ψηφοδελτίων, ανεξάρτητα από το τι έχει ψηφίσει η κάθε περιοχή.
Η ενδοδημοτική αποκέντρωση που θέσπισε ο «Κλεισθένης» (ν.4585/2018) -ξεχωριστά τοπικά ψηφοδέλτια, με δέσμευση πόρων και επιπλέον αρμοδιότητες, πέραν της καθιέρωσης της απλής αναλογικής- ακυρώθηκε με τις ρυθμίσεις Θεοδωρικάκου πριν εφαρμοστεί. Οι μαζικές αντιδράσεις των χιλιάδων εκλεγμένων τοπικών συμβούλων (κυρίως νέων ανθρώπων) που είδαν ένα κίνητρο συμμετοχής για το χωριό και τον τόπο τους, σε διακομματικούς στη συντριπτική πλειοψηφία τους σχηματισμούς, αγνοήθηκαν. Τα κίνητρα συμμετοχής τους -αφού ακυρώθηκαν επί της ουσίας μετά την εκλογή τους- τώρα ενταφιάζονται. Το μήνυμα είναι σαφές: η συμμετοχή στα κοινά πρέπει να είναι δύσκολη και υπό κομματικούς κυρίως όρους.
Μόνο τυχαίο δεν είναι ότι ο κ. Βορίδης εξαγγέλλει παράλληλα τη μείωση του αριθμού των δημοτικών συμβούλων, αλλά και καθορισμό πλαφόν εκλογής συνδυασμού (3-5%). Άραγε γνωρίζει ότι με το πλειοψηφικό που επαναφέρει ακόμα σε πόλεις άνω των 60.000 για να εκλεγεί κάποιος δημοτικός σύμβουλος πρέπει να λάβει τουλάχιστον το 3% των ψήφων και μάλιστα χωρίς μείωση του αριθμού των συμβούλων. Η μείωση του αριθμού των δημοτικών συμβούλων θα οδηγήσει σε εκλογή με ποσοστό άνω του 5% στη μεγάλη πλειοψηφία των δήμων της χώρας.
Πολίτες μόνο για να ψηφίζουν
Στη μεταδημοκρατία που ζούμε, της μιντιακής παραπληροφόρησης με τη διαδικτυακή κυριαρχία της ελαφρότητας και των fake news, μοναδικό αντίβαρο είναι η ενεργός συμμετοχή των πολιτών και η Αυτοδιοίκηση είναι ο δημόσιος χώρος που δυνητικά επιτρέπει ευκολότερα τη συμμετοχή τους. Η λειτουργία της τοπικής δημοκρατίας και η ενδοδημοτική αποκέντρωση (ακόμα και με τα άθλια οικονομικά της ελληνικής Τ.Α., 3,5% του ΑΕΠ έναντι 11,8% μ.ό. της ΕΕ) αποτελούν ένα κοινωνικό ανάχωμα, ένα άλλο υπόδειγμα, ένα εμπόδιο στην απόλυτη επικυριαρχία της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι πρέπει μόνο να ψηφίζουν, όχι και να συναποφασίζουν. Οι ειδικοί της εξουσίας και της τεχνοδομής αρκούν για τη λήψη των αποφάσεων. Αυτοί ξέρουν καλύτερα. Το μητσοτάκειον άγος του «επιτελικού» (παρα)κράτους, που συμπυκνώνεται στις λέξεις «συγκεντρωτισμός, αδιαφάνεια, αυταρχική – προκλητική – πελατειακή διαχείριση», το καταδεικνύει.
Το νεοαυτοκρατορικό μοντέλο της αντιμεταρρύθμισης πρέπει να εφαρμοστεί σε όλη την «πολυεπίπεδη διακυβέρνηση». Αυτοκράτωρ – πρωθυπουργός, Βασιλεύς – περιφερειάρχης, Πρίγκιπας – δήμαρχος, εκλεγμένοι από τον λαό με υπερπλειοψηφικά συστήματα που θα διαμορφώνουν μηχανισμούς ελαχιστοποίησης του κοινωνικού και δημοκρατικού ελέγχου. Γι’ αυτό αρχίζει το ξήλωμα του ελάχιστου, της καθολικής νομιμοποίησης του «50+1%» του δεύτερου γύρου.
Η εφαρμογή της απλής αναλογικής από τον ΣΥΡΙΖΑ με τον «Κλεισθένη», παρά τις όποιες αστοχίες της (που είχα επισημάνει σε παλιότερο άρθρο), έδινε τη δυνατότητα για ουσιαστική προγραμματική συζήτηση και με την ενδοδημοτική αποκέντρωση νέα πεδία κοινωνικής συμμετοχής και ελέγχου. Η ακραία πολιτική αντιπαλότητα της -τότε και τώρα- πλειοψηφίας των συλλογικών οργάνων της Αυτοδιοίκησης με την εκμετάλλευση κάποιων άστοχων κυβερνητικών χειρισμών τα ναρκοθέτησε εν τη γενέσει τους. Έτσι ο αντιμεταρρυθμιστικός οίστρος της Ν.Δ. βρήκε μικρές αντιδράσεις. Δυστυχώς, οι υπαρκτές δυσκολίες της υπεργραφειοκρατίας, της υποστελέχωσης και της οικονομικής δυσπραγίας από τα μνημόνια που συνεχίζεται οδηγούν τις δημοτικές αρχές, που πιέζονται να παράξουν έργο τώρα, να αποδέχονται ασμένως τις όποιες συγκεντρωτικές ρυθμίσεις σε ό,τι τους αφορά, διεκδικώντας παράλληλα την αποκέντρωση του κράτους(!). Εστιάζοντας σε υπαρκτές πολλές φορές τοπικές αντιθέσεις και μηδενιστικές προσωπικές συμπεριφορές αντιπάλων, γενικεύουν την αντίθεσή τους στα αναλογικά εκλογικά συστήματα και στρώνουν τον δρόμο (οι περισσότεροι αθέλητα) στην επανοικοδόμηση του καταστροφικού μοντέλου του πελατειακού κράτους που μας οδήγησε στα μνημονιακά αδιέξοδα. Ιστορικά, ο συγκεντρωτισμός πάντα γεννάει (μικρή ή μεγάλη) διαφθορά.
Σήμερα, με τους δεδομένους συσχετισμούς στην κεντρική πολιτική σκηνή και στην Αυτοδιοίκηση, αποτυπώνεται η συντηρητική οπισθοχώρηση της ελληνικής κοινωνίας και των πολιτικών της υποκειμένων. Το αίτημα της απλής αναλογικής -άλλοτε κυρίαρχο σε συνεδριακές αποφάσεις των δήμων- σήμερα είναι μειοψηφία και αφορά κυρίως αντιπολιτευτικές δυνάμεις σε περιφερειακά και δημοτικά συμβούλια.
Η απλή αναλογική δεν είναι πανάκεια, όμως αποτελεί συστατικό μας στοιχείο και πρέπει να είναι η βάση της αντιπαράθεσής μας για την αντιμεταρρύθμιση. Χωρίς συστήματα απλής αναλογικής υπάρχουν ελάχιστες δυνατότητες δημοκρατικού και κοινωνικού ελέγχου, αποδραματοποίησης των αντιθέσεων, καλλιέργειας κουλτούρας συνθέσεων και κυρίως ενεργού συμμετοχής των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων και αυτό αφορά κάθε επίπεδο διακυβέρνησης. Παράλληλα, τακτικά, οφείλουμε να διεκδικήσουμε αλλαγές στον προτεινόμενο εκλογικό νόμο, οικοδομώντας συμμαχίες τόσο για την ακύρωση του 42% όσο και τη διαφοροποίηση στην αντιμετώπιση των τοπικών κοινοτήτων.
Τέλος, πρέπει προγραμματικά να ετοιμάσουμε άμεσα μια ολοκληρωμένη αντιπρόταση για μια ουσιαστική μεταρρύθμιση του κράτους σε όλα τα επίπεδα, κατανοώντας και υπογραμμίζοντας ότι δεν μεταρρυθμίζεται το επιμέρους χωρίς μεταρρύθμιση του όλου και αυτό αφορά την ανακατανομή αρμοδιοτήτων, πόρων και εξουσιών μεταξύ των τριών αιρετών πολιτειακών θεσμών. Ο εκλογικός νόμος είναι ένα βασικό στοιχείο, αλλά όχι και το κυρίαρχο αυτής της ριζοσπαστικής μεταρρυθμιστικής προσπάθειας.
Ο Δημήρης Μπίρμπας είναι μέλος του ΔΣ της ΚΕΔΕ, πρώην Δήμαρχος Αιγάλεω, μέλος της ΚΕΑ του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία
