Η τελευταία συμφωνία – πλαίσιο για την ψηφιοποίηση προβλέπει μέτρα που θα μπορούσαν να συμφωνηθούν μεταξύ των κοινωνικών εταίρων ως προς την σύνδεση των εργαζομένων στην εργασία τους και ως προς την αποσύνδεσή τους από αυτήν.
Με πρόσφατο βαρυσήμαντο Ψήφισμα της 21-1-2021 το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο(ΕΚ) καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσει τη νομοθετική πρωτοβουλία για το δικαίωμα αποσύνδεσης. Ως Παράρτημα στο Ψήφισμα περιέχεται το κείμενο της ζητούμενης νομοθετικής Πρότασης Οδηγίας σχετικά με το δικαίωμα του εργαζόμενου στην αποσύνδεση. (βλ. αναλυτικότερα europarl.europa.eu , 21-1-2021). Από τις σχετικές έρευνες επί του θέματος αναφέρεται ενδεικτικά ειδική επίκαιρη μελέτη του Eurofound έτους 2020, όπου μεταξύ άλλων τονίζεται το αυξημένο ποσοστό εργαζομένων που εργάζονται στον ελεύθερο χρόνο τους, όταν απασχολούνται από απόσταση καθώς και η επακόλουθη αυξημένη συχνότητα υπέρβασης του μέγιστου εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας (βλ. σε eurofound.europa.eu την έρευνα με τίτλο «TeleworkandICT-basedmobilework: Flexibleworkinginthedigitalage»).
Προς τεκμηρίωση της Πρότασης Οδηγίας γίνεται επίκληση ενός ευρύτατου νομοθετικού πλαισίου:
-Tων άρθρων 20,21,23 31 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης
-Του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων
-Των σχετικών συμβάσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας υπ΄αριθμ. 1, 30,163,156,165
-Του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη: αρθρ. 2,3 26,27
-Του άρθρου 24 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Πεδίο εφαρμογής είναι όλοι οι εργαζόμενοι στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, σκοπός της οδηγίας είναι η προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων και των δίκαιων όρων εργασίας, με έμφαση στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής.
Η σημασία της πρότασης έγκειται ιδίως στο ότι έως σήμερα δεν υφίσταται ενωσιακή νομοθεσία που να ρυθμίζει το δικαίωμα αποσύνδεσης. Βέβαια υπάρχουν κοινοτικές οδηγίες που συνδέονται με την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων, με έμφαση στις μέγιστες επιτρεπόμενες ώρες εργασίας και στις ελάχιστες περιόδους ανάπαυσης (βλ. ενδεικτικά Οδηγίες: 89/391/ΕΟΚ, 2003/88/ΕΚ, 2019/1152, 2019/1158) .Επίσης υπάρχουν Οδηγίες σχετικές με τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης που ολοένα επεκτείνονται (97/81/ΕΚ για την εργασία μερικής απασχόλησης, 1999/70/ΕΚ για τη συμφωνία – πλαίσιο μεταξύ των κοινωνικών εταίρων για τις συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου, 2008/104/ΕΚ για την προστασία των εργαζομένων σε εταιρείες προσωρινής απασχόλησης).
Πέραν τούτων, ιδιαίτερα σημαντικές και επίκαιρες είναι οι συμφωνίες-πλαίσιο που ενέκριναν οι ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι για την τηλεργασία τον Ιούλιο του 2002 και για την ψηφιοποίηση τον Ιούνιο του 2020.Ακριβώς αυτή η τελευταία συμφωνία – πλαίσιο για την ψηφιοποίηση προβλέπει μέτρα που θα μπορούσαν να συμφωνηθούν μεταξύ των κοινωνικών εταίρων ως προς την σύνδεση των εργαζομένων στην εργασία τους και ως προς την αποσύνδεσή τους από αυτήν. Ως συνέχεια αυτής της συμφωνίας προκύπτει η παρούσα πρόταση οδηγίας του ΕΚ με βασικό σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας για όλους τους εργαζόμενους με τη θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για το δικαίωμα αποσύνδεσης.
Άλλωστε και η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έχει αναγνωρίσει ρητά την υποχρέωση των κρατών-μελών να διασφαλίζουν ότι οι εργοδότες εφαρμόζουν ένα αντικειμενικό , αξιόπιστο και προσβάσιμο σύστημα που να επιτρέπει την ακριβή μέτρηση της διάρκειας του ημερήσιου χρόνου εργασίας κάθε εργαζόμενου (βλ. ιδίως απόφαση ΔΕΕ της 14-5-2019, C-55/18).
Κατά συνέπεια ανακύπτει αβίαστα η ανάγκη προστασίας των εργαζομένων που ασκούν το δικαίωμα αποσύνδεσης από τυχόν αρνητικές συνέπειες , όπως απόλυση ή μέτρα που εισάγουν διακρίσεις συνδεόμενες π.χ. με απώλεια μισθού ή ευκαιριών προαγωγής. Η δικαστική προστασία πρέπει να είναι επαρκής και γρήγορη περιλαμβάνοντας και δικαίωμα επανόρθωσης
Ορολογικά ως Αποσύνδεση ορίζεται η μη ενασχόληση με δραστηριότητες ή επικοινωνίες που συνδέονται με την εργασία μέσω ψηφιακών εργαλείων, άμεσα ή έμμεσα, εκτός χρόνου εργασίας. Στο άρθρο 4 της πρότασης αναφέρονται συγκεκριμένα μέτρα για την εφαρμογή του δικαιώματος στην αποσύνδεση: πρακτικές ρυθμίσεις, σύστημα μέτρησης χρόνου εργασίας, εκτιμήσεις υγείας και ασφάλειας, κριτήρια σε περίπτωση παρέκκλισης ιδίως για λόγους ανωτέρας βίας ,μέτρα ενημέρωσης των εργαζομένων και κατάρτισης στην εργασία.
Στο άρθρο 5 ρυθμίζεται η προστασία από δυσμενή μεταχείριση, ενώ στο άρθρο 6 το δικαίωμα του εργαζόμενου στην επανόρθωση και στο άρθρο 7 η υποχρέωση παροχής
πληροφοριών από τον εργοδότη στους εργαζόμενους σχετικά με το δικαίωμα αποσύνδεσης.
Ως προς το επίπεδο προστασίας στο άρθρο 9 διευκρινίζεται ότι τυχόν ευνοϊκότερες ρυθμίσεις σε κάθε κράτος- μέλος δεν αποκλείονται.
Πάντως, επί του άμεσα πρακτέου, το άρθρο 11 προβλέπει προθεσμία 3 ετών μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της οδηγίας για την εφαρμογή των μέτρων. Εν προκειμένω συνιστάται να γίνει ένας εκτεταμένος κοινωνικός διάλογος για την διερεύνηση μίας κοινά αποδεκτής συμφωνίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων για την μεταβατική περίοδο των 3 ετών της ως άνω προθεσμίας, ώστε να επιταχυνθεί στη πράξη η υλοποίηση του δικαιώματος αποσύνδεσης.
Συμπερασματικά, η Πρόταση Οδηγίας που ψήφισε η Ολομέλεια του ΕΚ είναι ένα θετικό βήμα προς την κατοχύρωση του δικαιώματος αποσύνδεσης. Υπενθυμίζεται ότι σε κάποιες χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία υπάρχουν ήδη κάποιες σχετικές ρυθμίσεις ή συλλογικές επιχειρησιακές συμφωνίες, αλλά δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμη το δικαίωμα ψηφιακής αποσύνδεσης ως θεμελιώδες δικαίωμα. Υπό αυτήν την έννοια, η ως άνω Πρόταση Οδηγίας μπορεί να συμβάλλει , όταν εφαρμοστεί πλήρως, σε ένα αξιοπρεπές εργασιακό περιβάλλον με δεδομένη την μεγάλη ανάπτυξη και της τηλεργασίας μέσα στην παρούσα διεθνή υγειονομική κρίση. Σε κάθε περίπτωση ο κοινωνικός διάλογος με πρωταγωνιστές τους κοινωνικούς εταίρους μπορεί να συντελέσει , ώστε το τελικό νομοθετικό πλαίσιο να είναι κοινά αποδεκτό, βιώσιμο, διαφανές και αξιόπιστο. Άλλωστε το δικαίωμα στην αποσύνδεση μπορεί να πολλαπλασιάσει εκ των πραγμάτων τις θετικές επιπτώσεις της τηλεργασίας για εργοδότες και εργαζόμενους βελτιώνοντας την παραγωγικότητα της εργασίας και μειώνοντας τις όποιες αρνητικές παρενέργειες. Πάνω από όλα όμως διασφαλίζεται πληρέστερα το δημόσιο συμφέρον υπό το πρίσμα ιδίως της καλύτερης προστασίας της σωματικής, αλλά και της ψυχικής υγείας των εργαζομένων, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα.
Ο Γιώργος Βλασσόπουλος είναι Δικηγόρος- Διδάκτωρ Εργατικού Δικαίου, Μέλος Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης, Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ)
