Σε μια στιγμή που ακόμη κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο ένοπλης σύρραξης στα Ουκρανικά σύνορα και με το δεδομένο ότι η ΕΕ θα υποστεί ένα τεράστιο κόστος από μια τέτοια εξέλιξη, έχει σημασία να μιλήσουμε για τη στάση της Ένωσης απέναντι στην Ρωσία, όπως έχει διαμορφωθεί από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Αυτό που παρατηρήθηκε, όπως και σε σχέση με άλλες σημαντικές χώρες, ήταν ότι τα κράτη μέλη πρόταξαν τις διμερείς επαφές και σχέσεις με τη Μόσχα έναντι μιας κοινής Ευρωπαϊκής πολιτικής. Η προσάρτηση της Κριμαίας συνέβαλε σε κάποιο βαθμό σε μια σύγκλιση των απόψεων. Αλλά η συμφωνία παραμένει εύθραυστη: Η πολιτική που ακολουθείται επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις απόψεις των διαφόρων κρατών μελών, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί ο κατώτερος δυνατός παρονομαστής.
Ποιες όμως είναι οι διαφορετικές απόψεις:
1.Το πρώτο σημείο αφορά την αντίληψη για τη θέση και το ρόλο της Ρωσίας στην αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης. Από τη μια, είναι χώρες που θεωρούν ότι η Ρωσία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρωπαϊκής ασφάλειας, άρα η σταθερότητα στην Ήπειρο δεν διασφαλίζεται χωρίς τη συμμετοχή της. Και από την άλλη, εκείνοι οι ευρωπαίοι που θεωρούν την Ρωσία ως εξωτερικό παράγοντα και ανταγωνιστικό της Ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής Ασφάλειας. Ειδικότερα, τα κράτη μέλη που υπήρξαν κομμάτι της ΕΣΣΔ, δηλαδή οι Βαλτικές χώρες, ή του Συμφώνου της Βαρσοβίας που συνορεύουν με τη Ρωσία όπως η Πολωνία θεωρούν ότι η Ρωσία επιθυμεί να αναθεωρήσει την μεταπολεμική τάξη και να υπονομεύσει την ασφάλεια στην Ήπειρο. Ενδιαφέρον είναι ότι οι χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ που δεν συνορεύουν με τη Ρωσία όπως η Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Βουλγαρία ακολουθούν μάλλον μια πιο ήπια στάση. Τέλος οι χώρες που ούτε συνορεύουν με τη Ρωσία ούτε είχαν κοινό σοβιετικό παρελθόν τείνουν να έχουν μια πιο συμπεριληπτική θεώρηση για τη Ρωσία: χώρες σαν τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία πιστεύουν ότι η Ρωσία πρέπει να είναι κομμάτι της αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ευρώπης, γεγονός που σημαίνει ότι οι Ρωσικές αιτιάσεις πρέπει να ληφθούν υπόψη από τους Ευρωατλαντικούς θεσμούς.
2.Δεύτερο σημείο διαφοροποίησης μεταξύ των κρατών μελών είναι η διαφορετική αντίληψη περί απειλής. Οι αντιλήψεις διαφέρουν τόσο ως προς την ένταση της απειλής, όσο και ως προς τη φύση (από φόβο πολιτικών /υβριδικών παρεμβάσεων έως στρατιωτική επέμβαση).
Η αντίληψη απειλής είναι μεγαλύτερη στις συνορεύουσες με τη Ρωσία χώρες, οι οποίες κατατάσσουν τη Ρωσία πρώτη στις απειλές για την ακεραιότητα τους. Από την άλλη, οι χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ έχουν διαφορετική στάση απέναντι στη Ρωσία. Για παράδειγμα, η Βουλγαρία λόγω των ισχυρών ιστορικών δεσμών αλλά και της οικονομικής και ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, διατηρεί σταθερά μια πιο θετική στάση προς τη Μόσχα. Ιδιαίτερα χαμηλή αίσθηση απειλής παρατηρείται στις χώρες του νότου, Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, αλλά και στη Γερμανία και Γαλλία. Ειδικά πάντως για την Ελλάδα και την Κύπρο η Ρωσία θεωρείται ως μη-απειλή.
3.Μια άλλη διάκριση είναι ανάμεσα στην παλιά και τη Νέα Ευρώπη. Για την παλιά Ευρώπη, η Ρωσία μπορεί να προσεγγιστεί μέσω της οικονομικής ολοκλήρωσης ενώ για τη Νέα Ευρώπη η Ρωσία είναι βασική απειλή για την περιφερειακή ασφάλεια. Αλλά και στο εσωτερικό της Νέας Ευρώπης υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Όπως αναφέρει πρόσφατη μελέτη, η στήριξη προς τη Ρωσία είναι μεγαλύτερη στα αριστερά κόμματα της Βουλγαρίας ενώ αντίθετα στην Ουγγαρία είναι πιο ισχυρή στα δεξιά κόμματα.
Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε αντιλήψεις υπέρ του αποκλεισμού (Πολωνία, Εσθονία), μιας ισόρροπης σχέσης (Φινλανδία, Δανία, Ολλανδία) ή συμπερίληψης με πραγματιστικούς όρους (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία). Το κεντρικό πάντως θέμα που άμεσα επηρεάζει την στάση κάθε κράτους μέλους είναι η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία, και οι οικονομικές σχέσεις με τη Μόσχα κάθε χώρας ξεχωριστά.
Όλα τα παραπάνω συντείνουν σε μια κατακερματισμένη εικόνα στο ευρωπαϊκό επίπεδο που εμποδίζει τη χάραξη μιας ουσιαστικής πολιτικής απέναντι στη Ρωσία και στην απειλή που σήμερα εκπροσωπεί. Η ΕΕ δυσκολεύεται να εντάξει τις αποκλίνουσες θέσεις των κρατών μελών και παραμένει στον χαμηλότερο δυνατό παρονομαστή.
Είναι σαφές ότι η Ένωση έχει κάθε συμφέρον για άμεση αποκλιμάκωση της έντασης, την ίδια ώρα που τα μεγάλα λόγια για στρατηγική αυτονομία της Ένωσης ηχούν κούφια και οι εγγενείς αδυναμίες της κοινής ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας είναι πιο προφανείς από ποτέ.
Όμως, παρά τις εγγενείς αδυναμίες της, όπως έδειξαν οι τελευταίες ημέρες, η ΕΕ είναι η μόνη που μπορεί να προσφέρει μια γέφυρα συνεννόησης απέναντι στην αδιαλλαξία των δυο μερών. Η πρόταση διπλωματικής διεξόδου του Μακρόν και στη συνέχεια του Σολτς για αναβίωση με κάποιες αλλαγές του πλαισίου της συμφωνίας του Μινσκ του 2015 με την αναφορά σε ενδεχόμενη ουδετεροποίηση της Ουκρανίας (τουλάχιστον για ένα σημαντικό διάστημα ) ως λύση, μπορεί να δώσει σε όλους μια διέξοδο.
Οι επόμενες μέρες και ώρες θα δείξουν.
Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μέλος του ΔΣ του ΙΔΙΣ
