Ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Φιλίπο Γκράντι, προειδοποίησε με ανακοίνωση του την αύξηση της βίας και των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα ευρωπαϊκά σύνορα κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στην Ελλάδα, όπου όπως αναφέρει οι υπηρεσίες του Οργανισμού έχουν καταγράψει σχεδόν 540 αναφερόμενα περιστατικά άτυπων επιστροφών από την Ελλάδα από τις αρχές του 2020.
Την έκπληξη του εξέφρασε για τη δήλωση του Ύπατου Αρμοστή Φιλίπο Γκράντι ο Έλληνας Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Νότης Μηταράκης, με ανακοίνωση του κατηγορώντας την Τουρκία.
Ο Φιλίπο Γκράντι αναφέρει στη δήλωση του: «Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) εκφράζει τη βαθιά ανησυχία της για τον αυξανόμενο αριθμό περιστατικών βίας και σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά προσφύγων και μεταναστών σε διάφορα ευρωπαϊκά σύνορα, αρκετά από τα οποία έχουν οδηγήσει σε τραγικές απώλειες ζωών.
Βία, κακομεταχείριση και επαναπροωθήσεις συνεχίζουν να αναφέρονται τακτικά σε πολλαπλά σημεία εισόδου στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα, εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις των οργανισμών του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ύπατης Αρμοστείας, διακυβερνητικών οργανώσεων και ΜΚΟ για τον τερματισμό αυτών των πρακτικών.
Μας ανησυχούν οι επαναλαμβανόμενες και συνεχείς αναφορές που προέρχονται από τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία, όπου η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει καταγράψει σχεδόν 540 αναφερόμενα περιστατικά άτυπων επιστροφών από την Ελλάδα από τις αρχές του 2020. Ανησυχητικά περιστατικά αναφέρονται επίσης στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη στα σύνορα με τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Αν και πολλά περιστατικά δεν καταγγέλλονται για διάφορους λόγους, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει πάρει συνεντεύξεις από χιλιάδες ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη που απωθήθηκαν και ανέφεραν ένα ανησυχητικό μοτίβο απειλών, εκφοβισμού, βίας και ταπείνωσης. Στη θάλασσα, οι άνθρωποι αναφέρουν ότι παραμένουν ακυβέρνητοι σε σωσίβιες σχεδίες ή μερικές φορές αναγκάζονται να πέσουν κατευθείαν στο νερό, γεγονός που δείχνει μια ανάλγητη έλλειψη σεβασμού για την ανθρώπινη ζωή. Τουλάχιστον τρεις άνθρωποι φέρονται να έχουν χάσει τη ζωή τους σε τέτοια περιστατικά από τον Σεπτέμβριο του 2021 στο Αιγαίο Πέλαγος, εκ των οποίων ένας τον Ιανουάριο. Εξίσου φρικτές πρακτικές αναφέρονται συχνά στα χερσαία σύνορα, με συνεχείς μαρτυρίες ανθρώπων που γδύνονται και σπρώχνονται βάναυσα πίσω σε δύσκολες καιρικές συνθήκες.
Με λίγες εξαιρέσεις, τα ευρωπαϊκά κράτη δεν έχουν διερευνήσει τέτοιες αναφορές, παρά τις αυξανόμενες, αξιόπιστες αποδείξεις. Αντ’ αυτού, τείχη και φράχτες υψώνονται σε διάφορα σύνορα. Εκτός από την άρνηση εισόδου στα σύνορα, έχουμε επίσης λάβει αναφορές ότι ορισμένοι πρόσφυγες μπορεί να έχουν επιστραφεί στη χώρα καταγωγής τους, παρά τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν εκεί, γεγονός που μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με τη διεθνή νομική αρχή της μη επαναπροώθησης.
Το δικαίωμα αναζήτησης και απόλαυσης ασύλου δεν εξαρτάται από τον τρόπο άφιξης σε μια χώρα. Τα άτομα που επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να το πράξουν και θα πρέπει να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους και να τους παρασχεθεί νομική συνδρομή.
Οι άνθρωποι που διαφεύγουν από τον πόλεμο και τις διώξεις έχουν λίγες διαθέσιμες επιλογές. Τα τείχη και οι φράχτες είναι απίθανο να χρησιμεύσουν ως ουσιαστικός αποτρεπτικός παράγοντας. Απλώς θα συμβάλουν στη μεγαλύτερη ταλαιπωρία των ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας, ιδίως των γυναικών και των παιδιών, και θα τους ωθήσουν να εξετάσουν διαφορετικές, συχνά πιο επικίνδυνες, διαδρομές, και πιθανότατα θα οδηγήσουν σε περαιτέρω θανάτους.
Αυτό που συμβαίνει στα ευρωπαϊκά σύνορα είναι νομικά και ηθικά απαράδεκτο και πρέπει να σταματήσει. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας πρέπει να παραμείνει κοινή μας προτεραιότητα. Χρειάζεται επειγόντως πρόοδος στην πρόληψη των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα σύνορα, καθώς και η δημιουργία πραγματικά ανεξάρτητων εθνικών μηχανισμών παρακολούθησης για τη διασφάλιση της αναφοράς και της ανεξάρτητης διερεύνησης των περιστατικών.
Φοβόμαστε ότι αυτές οι θλιβερές πρακτικές κινδυνεύουν τώρα να γίνουν κανονικές και να βασίζονται σε πολιτικές. Ενισχύουν μια επιβλαβή και περιττή αφήγηση περί “Ευρώπης-φρούριο”. Η πραγματικότητα είναι ότι η πλειονότητα των προσφύγων παγκοσμίως φιλοξενείται από χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος με πολύ λιγότερους πόρους, που συχνά συνορεύουν με χώρες προέλευσης σε κρίση.
Σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, οι δραστηριότητες επιτήρησης των συνόρων πρέπει να εφαρμόζονται σε πλήρη συμμόρφωση με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Είναι δυνατή η διαχείριση των συνόρων και η αντιμετώπιση των ανησυχιών για την ασφάλεια, ενώ παράλληλα εφαρμόζονται δίκαιες, ανθρώπινες και αποτελεσματικές πολιτικές έναντι των αιτούντων άσυλο που συνάδουν με τις υποχρεώσεις των κρατών βάσει του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του προσφυγικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης του 1951, καθώς και του ευρωπαϊκού δικαίου.
Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι εδώ και καιρό ισχυροί υποστηρικτές του έργου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και παρέχουν σημαντικές συνεισφορές που συμβάλλουν στην προστασία των προσφύγων και στη στήριξη των χωρών υποδοχής. Ωστόσο, η οικονομική υποστήριξη και η υποστήριξη ικανοτήτων στο εξωτερικό δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις των κρατών να υποδέχονται και να προστατεύουν τους πρόσφυγες στο έδαφός τους.
Αν και είναι απαραίτητη ως επίδειξη εξωτερικής υποστήριξης προς τα κράτη κύριας υποδοχής, η επανεγκατάσταση και άλλες νομικές οδοί δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τις υποχρεώσεις απέναντι στους ανθρώπους που ζητούν άσυλο στα σύνορα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έφτασαν παράτυπα και αυθόρμητα, μεταξύ άλλων με βάρκα.
Τα κράτη πρέπει να τηρούν τις δεσμεύσεις τους και να σέβονται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη ζωή και του δικαιώματος στο άσυλο. Ο τρόπος με τον οποίο η Ευρώπη επιλέγει να προστατεύει τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες έχει σημασία και αποτελεί προηγούμενο όχι μόνο στην περιοχή αλλά και παγκοσμίως.»
Ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου σε δήλωση του σημειώνει: «Μας εξέπληξε αυτή η δήλωση, ενώ επιδιώκουμε πάντα να συνεργαζόμαστε με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η Ελλάδα προστατεύει τα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε πλήρη συμμόρφωση με το Διεθνές Δίκαιο και με πλήρη σεβασμό του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Οι εθνικές ανεξάρτητες αρχές διερευνούν όλους τους ισχυρισμούς για υποτιθέμενες παραβιάσεις και ζητάμε ενεργητικά την παροχή αποδεικτικών στοιχείων. Είναι βαθύτατα ανησυχητικό το γεγονός ότι η τουρκική προπαγάνδα και οι ψευδείς ειδήσεις για την παράνομη μετανάστευση λαμβάνονται τόσο συχνά και εσφαλμένα ως γεγονός.
Η Τουρκία δεν είναι χώρα σε πόλεμο και έχει υποχρέωση βάσει της κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας του 2016 να αποτρέψει τις παράνομες αναχωρήσεις μεταναστών και να αποδεχτεί την επιστροφή εκείνων των ατόμων που κρίνεται ότι δεν δικαιούνται διεθνή προστασία. Ελλείψει δράσης των τουρκικών αρχών, το Λιμενικό Σώμα – Ελληνική Ακτοφυλακή συνεχίζει να σώζει τις ζωές χιλιάδων ανδρών, γυναικών και παιδιών στη θάλασσα κάθε χρόνο. Μεταξύ 2015 και 2021 διέσωσε περισσότερους από 230.000 υπηκόους τρίτων χωρών που κινδύνευαν στη θάλασσα.
Μόνο τα τελευταία επτά χρόνια, η Ελλάδα παρείχε ασφαλές καταφύγιο σε πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, -δηλαδή τάξη μεγέθους – πάνω από το δέκα τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού μας. Η Ελλάδα δεν είναι εναντίον της νόμιμης μετανάστευσης- είμαστε εναντίον των λαθροδιακινητών και όλων εκείνων που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο είτε για κέρδος είτε για πολιτικούς σκοπούς.
Ουσιαστικά, η Ελλάδα δεν μπορεί να λύσει μόνη της τη μεταναστευτική κρίση, χρειαζόμαστε επειγόντως μία ακόμη πιο απτή υποστήριξη και μεγαλύτερη δέσμευση σε επίπεδο ΕΕ και από τα κράτη-μέλη, ιδίως όσον αφορά τις μετεγκαταστάσεις. Θα χαιρόμασταν να συζητήσουμε τα θέματα που έθεσε ο Ύπατος Αρμοστής και να μιλήσουμε μαζί του για τον εποικοδομητικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η διεθνής κοινότητα στην προστασία της ζωής των προσφύγων.»
