Κι αυτός ο πόλεμος δεν είναι άλλος από την διοχέτευση πληροφοριών και ειδήσεων από το θέατρο του παραλόγου, καθώς μόνο έτσι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένας πόλεμος.
Περισσότεροι από 1.000 δημοσιογράφοι, σύμφωνα με τους Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα, είναι διαπιστευμένοι και βρίσκονται επί του πεδίου, χωρίς όμως να έχουν πλήρη εικόνα των όσων συμβαίνουν, ενώ η προπαγάνδα και από τις δυο πλευρές δίνει και παίρνει καθώς είναι στην κορυφή των προτεραιοτήτων των δυο χωρών.
Με τα δυτικά μέσα να έχουν μια ετεροβαρή συμπάθεια προς την ουκρανική πλευρά, αν και λογικό συναισθηματικά καθώς η Ουκρανία δέχτηκε ένοπλη επίθεση από την Ρωσία, δεν τα καταφέρνουν τελικά να αποδώσουν τα πραγματικά γεγονότα, παρασυρόμενα πολλές φορές από τα αναξιόπιστα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο δημοσιογράφος θα πρέπει να μεταδίδει τα γεγονότα χωρίς συναισθηματισμούς και να διασταυρώνει τις πληροφορίες που δέχεται. Κάτι όμως που δυστυχώς δεν συμβαίνει. Τρανό παράδειγμα το βίντεο που έγινε viral με την υποτιθέμενη «εξόντωση» των 13 Ουκρανών σε ένα μικρό νησάκι στη Μαύρη Θάλασσα, που τελικά, ευτυχώς, δεν σκοτώθηκαν αλλά βρίσκονται υπό κράτηση των ρωσικών δυνάμεων.
Τι συμβαίνει όμως στις δυο χώρες με το ζήτημα της ελευθεροτυπίας;
Αν και για την Ρωσία, ξέρουμε αρκετά και καθόλου κολακευτικά για την δημοκρατία και την ελευθεροτυπία στη χώρα, για την Ουκρανία γνωρίζουμε ελάχιστα.
Το Freedomhouse, είναι ένας μη κομματικός οργανισμός, ο οποίος συνεργάζεται με τις ΗΠΑ και άλλες χώρες ιδεολογικά ταυτόσημες και πραγματοποιεί έρευνες και εκθέσεις για μια σειρά από βασικά θεματικά ζητήματα που σχετίζονται με τη δημοκρατία, τα πολιτικά δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες.
Μέσω το Freedomhouse θα δούμε τι καταγράφουν οι έρευνες για την Ουκρανία και την Ρωσία στην ελευθεροτυπία των χωρών αυτών. Ένας δείκτης που αντικατοπτρίζει και την δημοκρατία στις χώρες αυτές.
Το ερώτημα είναι υπάρχουν ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης στις δυο χώρες;
Ουκρανία:
Η Ουκρανία έχει θεσπίσει μια σειρά θετικών μεταρρυθμίσεων μετά την απομάκρυνση του τότε προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς από την εξουσία λόγω των διαδηλώσεων του 2014.
Ωστόσο, η διαφθορά παραμένει ενδημική και οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης για την καταπολέμησή της έχουν συναντήσει αντίσταση και έχουν υποστεί οπισθοδρομήσεις.
Οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων, ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών και μελών μειονοτικών ομάδων είναι συχνές και οι αντιδράσεις της αστυνομίας είναι συχνά ανεπαρκείς.
Το Ουκρανικό Σύνταγμα εγγυάται τις ελευθερίες του λόγου και της έκφρασης και η συκοφαντική δυσφήμιση δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα.
Το τοπίο των μέσων ενημέρωσης χαρακτηρίζεται από σημαντική πολυφωνία και ανοικτή κριτική στην κυβέρνηση και την έρευνα για ισχυρές προσωπικότητες. Ωστόσο, μεγαλοεπιχειρηματίες κατέχουν και επηρεάζουν πολλά μέσα ενημέρωσης, χρησιμοποιώντας τα ως εργαλεία για την προώθηση των σχεδίων τους.
Ο πρόεδρος Ζελένσκι έχει λάβει στο παρελθόν σημαντική υποστήριξη από μέσα ενημέρωσης που ελέγχονται από τον Κολομοϊσκι. Άλλα κόμματα λαμβάνουν επίσης ευνοϊκή κάλυψη από «φιλικά» μέσα ενημέρωσης.
Ορισμένα ρωσικά ειδησεογραφικά πρακτορεία και οι δημοσιογράφοι τους απαγορεύεται να εισέλθουν στη χώρα. Διάφοροι γλωσσικοί νόμοι απαιτούν από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία να παράγουν συγκεκριμένο περιεχόμενο στην ουκρανική γλώσσα.
Η κυβέρνηση Ζελένσκι έθεσε στο στόχαστρο διάφορα ειδησεογραφικά πρακτορεία που δραστηριοποιούνται στην Ουκρανία για υποτιθέμενες διασυνδέσεις με τη Ρωσία κατά τη διάρκεια του 2021.
Τον Φεβρουάριο, ο Ζελένσκι υπέγραψε διάταγμα με την οποία ουσιαστικά μπλοκάρεται η μετάδοση τριών τηλεοπτικών καναλιών – NewsOne, ZIK και 112 – τα οποία πιστεύεται ότι ελέγχονται έμμεσα από τον Βίκτορ Μέντβενττσουκ, ηγέτη της φιλορωσικής πολιτικής ομάδας «Πλατφόρμα για τη Ζωή» της αντιπολίτευσης.
Το γραφείο του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζόζεπ Μπορέλ εξέφρασε την ανησυχία του για την κίνηση αυτή αργότερα τον ίδιο μήνα, ζητώντας «αναλογικές» αποφάσεις από το Κίεβο.
Τον Αύγουστο, ο Ζελένσκι απαγόρευσε την ειδησεογραφική ιστοσελίδα Strana.ua. Ο αρχισυντάκτης Ίχορ Χούτζχβα, ο οποίος ζει εξόριστος στην Αυστρία μετά την επιβολή κυρώσεων το 2018, κατηγορήθηκε από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας (RNBO) για διάδοση «φιλορωσικής προπαγάνδας».
Στα τέλη Δεκεμβρίου, ο Πρόεδρος επέβαλε κυρώσεις στα τηλεοπτικά κανάλια First Independent και UkrLive που πρόσκεινται στον Μεντβένττσουκ, αποσύροντάς τα από τον αέρα.
Οι δημοσιογράφοι συνέχισαν να αντιμετωπίζουν απειλές βίας και εκφοβισμού το 2021. Τον Οκτώβριο, φρουροί στα γραφεία της Κρατικής Τράπεζας Εξαγωγών-Εισαγωγών της Ουκρανίας (Ukreximbank) κράτησαν σωματικά δύο δημοσιογράφους που συνδέονται με το Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL), αφού ρώτησαν τον διευθύνοντα σύμβουλο Γιεβγέν Μέτζγκερ σχετικά με τη δανειοδοτική δραστηριότητα της Ukreximbank. Η Εθνική Αστυνομία κίνησε ποινική διαδικασία αργότερα τον ίδιο μήνα, ενώ ο Μέτζγκερ παραιτήθηκε από την Ukreximbank.
Στις αρχές Οκτωβρίου του 2021, το ανεξάρτητο Ινστιτούτο Μαζικής Ενημέρωσης καταμέτρησε 139 παραβιάσεις της ελευθερίας του λόγου σε βάρος δημοσιογράφων κατά τη διάρκεια του έτους μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένων 73 περιπτώσεων παρεμπόδισης, 17 φυσικών επιθέσεων, 12 απειλών, 11 περιορισμών πρόσβασης στην πληροφόρηση και 10 εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο. Κατά την ίδια περίοδο καταγράφηκαν μόνο επτά δικαστικές αποφάσεις για παραβιάσεις της ελευθερίας του λόγου.
Ρωσία:
Η εξουσία στο αυταρχικό πολιτικό σύστημα της Ρωσίας είναι συγκεντρωμένη στα χέρια του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Με πιστές δυνάμεις ασφαλείας, ένα υποταγμένο δικαστικό σώμα, ένα ελεγχόμενο περιβάλλον μέσων ενημέρωσης και ένα νομοθετικό σώμα που αποτελείται από ένα κυβερνών κόμμα και εύκαμπτες παρατάξεις της αντιπολίτευσης, το Κρεμλίνο είναι σε θέση να χειραγωγεί τις εκλογές και να καταστέλλει τις πραγματικές διαφωνίες, σύμφωνα με το Freedomhouse. Η αχαλίνωτη διαφθορά διευκολύνει τη μετατόπιση δεσμών μεταξύ κρατικών αξιωματούχων και ομάδων οργανωμένου εγκλήματος.
Παρόλο που το σύνταγμα προβλέπει την ελευθερία του λόγου, οι ασαφείς νόμοι για τον εξτρεμισμό παρέχουν στις αρχές μεγάλη διακριτική ευχέρεια για την καταστολή κάθε λόγου, οργάνωσης ή δραστηριότητας που δεν έχει επίσημη υποστήριξη.
Η κυβέρνηση ελέγχει, άμεσα ή μέσω κρατικών εταιρειών και φιλικών μεγαλοεπιχειρηματιών, όλα τα εθνικά τηλεοπτικά δίκτυα και πολλά ραδιοφωνικά και έντυπα μέσα, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της διαφημιστικής αγοράς των μέσων ενημέρωσης.
Μια χούφτα ανεξάρτητων μέσων εξακολουθούν να λειτουργούν, τα περισσότερα από αυτά στο διαδίκτυο και ορισμένα με έδρα το εξωτερικό. Τα λίγα που εξακολουθούν να εδρεύουν στη χώρα αγωνίζονται να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους από τα κρατικά συμφέροντα.
Η τηλεόραση παραμένει η πιο δημοφιλής πηγή ειδήσεων, αλλά η επιρροή της μειώνεται, ιδίως μεταξύ των νέων που βασίζονται περισσότερο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι νόμοι για τον εξτρεμισμό, τους ξένους πράκτορες και τις ανεπιθύμητες οργανώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί για την παρενόχληση των μέσων ενημέρωσης, περιορίζοντας την πρόσβασή τους στη χρηματοδότηση και αναγκάζοντας πολλούς να σταματήσουν τη λειτουργία τους στη Ρωσία. Στα τέλη του 2020, οι βουλευτές επέκτειναν τον νόμο περί ξένων πρακτόρων ώστε να εφαρμόζεται σε άτομα και άτυπες οργανώσεις.
Οι αρχές κατέστρεψαν τους δημοσιογράφους που αναφέρθηκαν σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας το 2021, για παράδειγμα, συλλαμβάνοντας συντάκτες της εφημερίδας Doxa, η οποία καθοδηγείται από φοιτητές.
Επίσης, κατά τη διάρκεια του έτους, ορισμένα εξέχοντα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης κηρύχθηκαν ξένοι πράκτορες, συμπεριλαμβανομένων των Meduza, VTimes, Dozhd, OVD-Info, Mediazona και iStories.
Η Roskomnadzor, η ομοσπονδιακή υπηρεσία μέσων ενημέρωσης και τηλεπικοινωνιών, απαίτησε από πολλά μέσα ενημέρωσης να διαγράψουν δημοσιεύματα του ερευνητικού ειδησεογραφικού πρακτορείου Proekt, το οποίο κηρύχθηκε ανεπιθύμητη οργάνωση τον Ιούλιο.
Μια σειρά νέων νόμων που τέθηκαν σε ισχύ από το 2020 απαιτούν από τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης να αφαιρούν «παράνομο» περιεχόμενο, να επιβάλλουν πρόστιμα σε ιστότοπους που δεν εμποδίζουν παράνομο περιεχόμενο και να επιβάλλουν ποινές φυλάκισης για διαδικτυακή «συκοφαντία», μεταξύ άλλων διατάξεων.
Τις εβδομάδες που ακολούθησαν την εισαγωγή αυτών των νόμων, η Roskomnadzor εξέδωσε προειδοποιήσεις και πρόστιμα στα TikTok, VKontakte, Odnoklassniki, YouTube, Twitter, Facebook και Instagram επειδή δεν μπλόκαραν αναρτήσεις που φέρονται να ενθάρρυναν ανηλίκους να συμμετάσχουν σε διαδηλώσεις.
Τον Δεκέμβριο, δικαστήριο επέβαλε πρόστιμο 100 εκατομμυρίων δολαρίων στην Google για την αποτυχία της να διαγράψει απαγορευμένο περιεχόμενο. Ακτιβιστές έχουν επίσης τιμωρηθεί με πρόστιμα και φυλακισθεί επειδή φέρονται να προωθούσαν εξτρεμιστικό περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
