Η Τουρκία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι για τη δημοκρατία της, με τις πολιτικές ελευθερίες να συρρικνώνονται και την αντιπολίτευση να βρίσκεται στο στόχαστρο.
Ο Ορχάν Παμούκ, μέσα από ένα άρθρο του στον Guardian, εκφράζει τη βαθιά του ανησυχία για τις τελευταίες εξελίξεις, με αφορμή τη σύλληψη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου.
Σε μια συγκλονιστική καταγραφή της κατάστασης, ο νομπελίστας συγγραφέας περιγράφει πώς η κυβέρνηση Ερντογάν κλιμακώνει την καταστολή, μετατρέποντας την Τουρκία σε ένα κράτος όπου οι θεμελιώδεις ελευθερίες τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Ακολουθεί το άρθρο του Ορχάν Παμούκ:
«Δεν έχω ξαναδεί τέτοιες απαγορεύσεις στην Κωνσταντινούπολη. Η δημοκρατία της Τουρκίας παλεύει για τη ζωή της
Η φυλάκιση του κύριου πολιτικού αντιπάλου του προέδρου Ερντογάν είναι το χαμηλότερο σημείο μιας δεκαετούς πορείας προς την απολυταρχία – αλλά και οι διαδηλωτές δεν έχουν τελειώσει ακόμα.
Μετά τη σύλληψη στις αρχές του μήνα του κύριου πολιτικού αντιπάλου του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, με προφανώς κατασκευασμένες κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία, η πλατεία Ταξίμ, το μεγαλύτερο τουριστικό αξιοθέατο της πόλης και κέντρο πολιτικών διαμαρτυριών, παραμένει άδεια, περιφραγμένη από την αστυνομία.
Στα 50 χρόνια που ζω στην Κωνσταντινούπολη, δεν έχω δει τόσα πολλά λεγόμενα μέτρα ασφαλείας στους δρόμους όσο τις τελευταίες ημέρες.
Ο σταθμός του μετρό του Ταξίμ και πολλοί από τους άλλους πιο πολυσύχναστους σταθμούς της πόλης έχουν κλείσει. Η περιφερειακή κυβέρνηση έχει περιορίσει την πρόσβαση των αυτοκινήτων και των υπεραστικών λεωφορείων στην Κωνσταντινούπολη.
Η αστυνομία ελέγχει τα εισερχόμενα οχήματα και όποιος είναι ύποπτος ότι ταξιδεύει στην πόλη για να διαμαρτυρηθεί, απομακρύνεται. Εδώ και σε όλη τη χώρα, οι τηλεοράσεις είναι μόνιμα ενεργοποιημένες, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να παρακολουθούν τις τελευταίες ανησυχητικές πολιτικές εξελίξεις.
Την τελευταία εβδομάδα, το γραφείο του κυβερνήτη της Κωνσταντινούπολης απαγόρευσε τις δημόσιες διαμαρτυρίες και τις πολιτικές διαδηλώσεις – δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο σύνταγμα.
Ωστόσο, οι αυθόρμητες μη εξουσιοδοτημένες διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις με την αστυνομία συνεχίζονται αμείωτες, παρόλο που η πρόσβαση στο διαδίκτυο έχει περιοριστεί σε μια προσπάθεια να αποτραπούν οι συγκεντρώσεις. Η αστυνομία χρησιμοποιεί αδίστακτα δακρυγόνα και έχει συλλάβει αμέτρητους ανθρώπους.
Αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν τέτοια εξωφρενικά πράγματα σε μια χώρα που είναι μέλος του ΝΑΤΟ και διεκδικεί την ένταξή της στην ΕΕ. Ενώ ο κόσμος είναι απασχολημένος με τον Ντόναλντ Τραμπ, με τους πολέμους μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ, Ουκρανίας και Ρωσίας, ό,τι έχει απομείνει από την τουρκική δημοκρατία παλεύει τώρα για τη ζωή του.
Η φυλάκιση του κυριότερου αντιπάλου του προέδρου, ενός πολιτικού ικανού να κερδίσει μαζική υποστήριξη, φέρνει την ισχυρογνώμων, αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν σε ένα επίπεδο που δεν έχουμε ξαναδεί.
Η σύλληψη του Ιμάμογλου ήρθε λίγες μόλις ημέρες πριν το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας αναμενόταν να τον προτείνει επίσημα ως υποψήφιο πρόεδρό του κατά τη διάρκεια προκριματικών εκλογών. Οι άνθρωποι υπέρ ή κατά της κυβέρνησης συμφωνούν τώρα σε μεγάλο βαθμό σε ένα πράγμα: ο Ερντογάν βλέπει τον Ιμάμογλου ως πολιτική απειλή και θέλει να τον ξεφορτωθεί.
Ο Ιμάμογλου έχει κερδίσει περισσότερες ψήφους από το κόμμα του Ερντογάν, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, στις τρεις τελευταίες δημαρχιακές εκλογές της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο Ιμάμογλου νίκησε τον υποψήφιο του κόμματος στις εκλογές του Απριλίου 2019, ο Ερντογάν ακύρωσε το αποτέλεσμα, επικαλούμενος τεχνικές παρατυπίες.
Οι εκλογές επαναλήφθηκαν δύο μήνες αργότερα. Ο Ιμάμογλου κέρδισε και πάλι. Ακόμη περισσότερο, αύξησε τη διαφορά του. Στον επόμενο γύρο των τοπικών εκλογών το 2024, μετά από πέντε χρόνια στην εξουσία, ο Ιμάμογλου νίκησε και πάλι τον υποψήφιο του κόμματος του Ερντογάν και εξελέγη για τρίτη φορά δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης.
Το εκλογικό ιστορικό του Ιμάμογλου και η αυξανόμενη δημοτικότητά του τον κατέστησαν τον κύριο υποψήφιο της αντιπολίτευσης που θα μπορούσε να αμφισβητήσει με επιτυχία τον Ερντογάν στις επόμενες προεδρικές εκλογές.
Η άλλη όψη όλων αυτών είναι ότι ο Ερντογάν φαίνεται να χρησιμοποιεί το ίδιο εγχειρίδιο παιχνιδιού για τον αντίπαλό του με αυτό που χρησιμοποίησε για τον ίδιο πριν από 27 χρόνια.
Το 1998, ο Ερντογάν ήταν εκλεγμένος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης και δημοφιλής προσωπικότητα. Το κοσμικό και στρατιωτικό κατεστημένο θεωρούσε επικίνδυνο το σήμα του πολιτικού Ισλάμ του. Φυλακίστηκε επίσης και του απαγγέλθηκαν κατηγορίες (στην περίπτωσή του ήταν για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους μετά την απαγγελία ενός πολιτικού ποιήματος σε μια συγκέντρωση). Ο Ερντογάν απομακρύνθηκε από δήμαρχος και πέρασε τέσσερις μήνες στη φυλακή.
Όμως η φυλάκισή του και η προκλητική άρνησή του να συνεργαστεί με το κατεστημένο και να υποκύψει στις καταπιεστικές απαιτήσεις του στρατού συνέβαλαν στην περαιτέρω αύξηση του πολιτικού του προφίλ.
Όπως έχουν επισημάνει ορισμένοι σχολιαστές, η φυλάκιση του Ιμάμογλου, ο οποίος αρνήθηκε τις κατηγορίες και υπόσχεται επίσης ότι «δεν θα υποκύψει», θα μπορούσε στην πραγματικότητα να έχει το ίδιο ακούσιο αποτέλεσμα. Θα μπορούσε κάλλιστα να συμβάλει στο να γίνει ο δήμαρχος ακόμη πιο δημοφιλής.
Ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι ακριβώς η ίδια. Ο Ιμάμογλου αντιμετωπίζει μια σκόπιμη και αποφασιστική προσπάθεια να απομακρυνθεί από το ψηφοδέλτιο.
Μία ημέρα πριν η αστυνομία αποσταλεί στο σπίτι του Ιμάμογλου, ο φιλοερντογανικός Τύπος και ο διορισμένος από τον Ερντογάν πρύτανης του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης κήρυξαν άκυρο το πτυχίο του Ιμάμογλου, επικαλούμενοι υποτιθέμενες παρατυπίες κατά τη μετεγγραφή του από ιδιωτικό πανεπιστήμιο.
Δεδομένου ότι μόνο οι απόφοιτοι πανεπιστημίου επιτρέπεται να θέτουν υποψηφιότητα για πρόεδρος στην Τουρκία, αυτό θα απέκλειε τον Ιμάμογλου, ο οποίος δήλωσε ότι σκοπεύει να προσβάλει την απόφαση. Ακολούθησαν οι κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία.
Ο χαρακτηρισμός των πολιτικών αντιπάλων ως τρομοκρατών είναι μια τάση που απέκτησε η κυβέρνηση Ερντογάν μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016, όταν μια φράξια των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων προσπάθησε να αναλάβει την εξουσία.
Το 2019, όταν απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Αυστριακό συγγραφέα Πέτερ Χάντκε, ο οποίος είχε επικριθεί επειδή υποστήριζε τον εκλιπόντα Σέρβο ηγέτη Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο Ερντογάν αντιτάχθηκε σθεναρά στην απόφαση.
Αιφνιδιασμένος απροετοίμαστος και χωρίς τηλεβόα, δήλωσε ότι έδωσαν το ίδιο βραβείο σε «έναν τρομοκράτη από την Τουρκία!», σε προφανή αναφορά στη δική μου βράβευση με Νόμπελ το 2006. Εκείνη την ημέρα επρόκειτο να επιστρέψω αεροπορικώς από τη Νέα Υόρκη στην Κωνσταντινούπολη και ήμουν έτοιμος να ακυρώσω την επιστροφή μου, όταν ο εκπρόσωπος του προέδρου ανακοίνωσε ότι ο πρόεδρος δεν αναφερόταν σε εμένα.
Ένα δικαστήριο υπό την καθοδήγηση του Ερντογάν φυλάκισε τώρα τον Ιμάμογλου με κατηγορίες για διαφθορά, αλλά δεν του απήγγειλε κατηγορίες για «τρομοκρατία». Μια τέτοια κατηγορία θα επέτρεπε στον πρόεδρο Ερντογάν να τοποθετήσει τον υποψήφιο της προτίμησής του στο ρόλο του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης – μια θέση που το κόμμα του δεν έχει καταφέρει να κερδίσει για τρεις συνεχόμενες εκλογές – και έτσι, όπως φοβούνται ορισμένοι, θα μπορούσε να ανακατευθύνει μέρος της ατελείωτης ροής φορολογικών εσόδων της πόλης σε δραστηριότητες δημοσιότητας και προπαγάνδας για το κόμμα του.
Με τη φυλάκιση του Ιμάμογλου, ο Ερντογάν δεν θέτει απλώς στο περιθώριο έναν πιο δημοφιλή πολιτικό αντίπαλο – επιδιώκει επίσης να ξαναπάρει στα χέρια του έναν πλούτο πόρων που δεν μπόρεσε να αγγίξει για επτά χρόνια.
Εάν τα καταφέρει, στις επόμενες προεδρικές εκλογές θα υπάρχουν μόνο τα πρόσωπα του Ερντογάν και των υποψηφίων του κολλημένα στους τοίχους της πόλης και στις φωτεινές δημοτικές πινακίδες.
Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη για κανέναν που παρακολουθεί στενά την τουρκική πολιτική. Την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία δεν ήταν μια πραγματική δημοκρατία – απλώς μια εκλογική δημοκρατία, όπου μπορείς να ψηφίσεις τον υποψήφιο της προτίμησής σου, αλλά δεν έχεις καμία ελευθερία λόγου ή σκέψης.
Πράγματι, το τουρκικό κράτος προσπάθησε να εξαναγκάσει τον λαό του σε ομοιομορφία. Κανείς δεν μιλάει καν για τους πολλούς δημοσιογράφους και δημόσιους υπαλλήλους που φυλακίστηκαν αυθαίρετα τις τελευταίες ημέρες, είτε σε μια προσπάθεια να προσδώσουν βαρύτητα και αξιοπιστία στις κατηγορίες διαφθοράς κατά του Ιμάμογλου είτε με την υπόθεση ότι κανείς δεν θα δώσει σημασία με όλα τα άλλα που συμβαίνουν.
Τώρα, με τη σύλληψη του πιο δημοφιλούς πολιτικού της χώρας – του υποψηφίου που θα κέρδιζε την πλειοψηφία των ψήφων στον επόμενο γύρο των εθνικών εκλογών – ακόμη και αυτή η περιορισμένη μορφή δημοκρατίας φτάνει στο τέλος της.
Αυτό είναι απαράδεκτο και ανησυχητικό, και γι’ αυτό όλο και περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν στις τελευταίες διαδηλώσεις. Προς το παρόν, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί στη συνέχεια».
*Ο Ορχάν Παμούκ είναι συγγραφέας και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ λογοτεχνίας 2006.
