Ένας… double agent όχι κινηματογραφικός, αλλά της πραγματικής ζωής, ο οποίος διετέλεσε σε κρίσιμα πόστα τόσο στην KGB όσο και στην MI6, πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
Ο λόγος για τον Όλεγκ Γκορντιέφσκι, ο οποίος αυτομόλησε στη Βρετανία τη δεκαετία του 1980 και ζούσε υπό αστυνομική προστασία στο Σάρεϊ. Πάντως, παρά το γεγονός ότι η ζωή του δεν σταμάτησε ποτέ να βρίσκεται σε κίνδυνο, σύμφωνα με το BBC ο θάνατός του δεν θεωρείται ύποπτος.
Ο εκλιπών, ο οποίος γεννήθηκε στη Μόσχα στις 10 Οκτωβρίου 1938, θεωρείται ο πιο πολύτιμος κατάσκοπος της Βρετανίας μέσα στις μυστικές υπηρεσίες της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς μετέφερε ζωτικής σημασίας πληροφορίες στην MI6 από το 1974 μέχρι και το 1985.
Στρατολογήθηκε στις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ενώ μία από τις πρώτες αποστολές του στο εξωτερικό ήταν στη Δανία. Εκεί πληροφορήθηκε για την «Άνοιξη της Πράγας» το 1968, τα γεγονότα της οποίας -σύμφωνα με τον ίδιο- τον εξόργισαν και τον απογοήτευσαν βαθιά, με αποτέλεσμα να ψάξει τρόπο να αλλάξει… στρατόπεδο.
Το 1972 επέστρεψε στη Δανία και έτσι ξεκίνησε η στενή επαφή με την MI6. Ανακλήθηκε στη Μόσχα 2 χρόνια αργότερα και έκτοτε άρχισε να «τρυπά» το σοβιετικό καθεστώς από μέσα, με το να παράσχει πληροφορίες στη βρετανική πλευρά.
Ταυτόχρονα με την παραμονή του στη γενέτειρά του, ξεκίνησε να μαθαίνει αγγλικά και να πιέζει για μια μετάθεση στο εξωτερικό. Και πράγματι, το 1982 τοποθετήθηκε στο Λονδίνο.
Η συμβολή του πράκτορα Γκορντιέφσκι στις δυτικές υπηρεσίες
Το 1983, ως εγκατεστημένο στο Λονδίνο στέλεχος της KGB, στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, προειδοποίησε τους Βρετανούς συνδέσμους του ότι η Μόσχα είχε έναν «παρανοϊκό φόβο» πως η Δύση θα χτυπήσει αιφνιδιαστικά με πυρηνικά. Βέβαια, το ίδιο ίσχυε και για την… αντίπερα όχθη.
Όπως αποδείχθηκε, οι φόβοι δεν ήταν απλώς «φαντάσματα» που έβλεπαν οι Σοβιετικοί. Και αυτό διότι, χάρη στις πληροφορίες που παρείχε ο Γκορντιέφσκι, το ΝΑΤΟ περιόρισε σημαντικά τη στρατιωτική άσκηση με την κωδική ονομασία «Able Archer» και η μια γενίκευση της κρίσης αποτράπηκε.
Μια άλλη σπουδαία συμβολή του εκλιπόντα προς τις βρετανικές -και γενικά τις δυτικές- μυστικές υπηρεσίες, ήταν η υπόδειξη του Μιχαΐλ Γκορμπατσόφ ως ανερχόμενου αστέρα στο σοβιετική πολιτικό σκηνικό πριν καν γίνει ευρύτερα γνωστός στη Δύση.
Οι Αρχές της ΕΣΣΔ άρχισαν υποψιάζονται ότι κάτι δεν πάει καλά με τον Γκορντιέφσκι στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν εκείνος είχε ανέλθει στη θέση του επικεφαλής του σταθμού της KGB στο Λονδίνο, ένα πόστο που του έδινε πρόσβαση σε άκρως απόρρητο υλικό. Τον Μάιο του 1985 του πρότειναν αιφνιδιαστικά να επιστρέψει στη Μόσχα. Αν και η MI6 του έδωσε την επιλογή να μην το κάνει, εκείνος επέστρεψε.
Χωρίς να το γνωρίζει, τη δράση του είχε προδώσει ο Όλντριχ Έιμς, ένας Αμερικανός διπλός πράκτορας που παρέδωσε πολύτιμα μυστικά στους Σοβιετικούς.
Ακολούθησε ανάκριση, καθώς ο Γκορντιέφσκι θεωρούνταν ύποπτος για κατασκοπεία υπέρ μιας ξένης δύναμης. Οι ανώτεροί του καθυστέρησαν να προβούν σε οποιαδήποτε περαιτέρω δράση εναντίον του και έτσι δεν του ασκήθηκαν κατηγορίες. Ωστόσο, το απαγορεύτηκε η εργασία στο εξωτερικό.
Γνωρίζοντας ότι ο ρόλος του είχε αποκαλυφθεί και ήταν θέμα χρόνου η καταδίκη του, έψαχνε τρόπο να διαφύγει. Γλίτωσε οριακά τη σύλληψη, τη δίκη και το εκτελεστικό απόσπασμα, περνώντας τα σύνορα με τη Φινλανδία στο πορτ μπαγκάζ ενός αυτοκινήτου με μια κινηματογραφική επιχείρηση που είχαν σχεδιάσει ήδη από το 1978 οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.
Η επιχείρηση είχε την κωδική ονομασία «Operation Pimlico» και έγινε στις 19 Ιουλίου του 1985.
Οι σοβιετικές Αρχές τον καταδίκασαν στη συνέχεια ερήμην του σε θάνατο, μια ποινή που δεν αναίρεσαν ποτέ. Ωστόσο, παρότι δεν εκτελέστηκε ποτέ, έκτοτε ζούσε ουσιαστικά σε μια φυλακή και υπό διαρκή προστασία.
Μια ζωή που έγινε βιβλίο και ντοκιμαντέρ
Στις 18 Οκτωβρίου 2007 ο Γκορντιέφσκι παρασημοφορήθηκε από τη βασίλισσα Ελισάβετ με το Μετάλλιο της Τάξης του Αγίου Μιχαήλ και του Αγίου Γεωργίου. Το βρετανικό κράτος τον βράβευσε για τη συνεισφορά του στην ασφάλεια της χώρας.
Το 2018 ο Μπεν Μακιντάιρ δημοσίευσε μια βιογραφία του Γκορντιέφσκι με τίτλο «Ο Πράκτορας και ο Προδότης: Η Μεγαλύτερη Κατασκοπευτική Ιστορία του Ψυχρού Πολέμου». Η έκδοση του 2019 του βιβλίου περιλαμβάνει και αντιδράσεις για τα όσα δημοσιεύτηκαν στην πρώτη κυκλοφορία του συγγράμματος από αξιωματούχους της MI6, της KGB και της CIA.
Τον Μάρτιο του 2020, η ιστορία του προβλήθηκε και τηλεοπτικά μέσω της εκπομπής «Spy Wars With Damian Lewis», στο αμερικανικό Smithsonian Channel. Το επεισόδιο «Ο άνθρωπος που έσωσε τον κόσμο», αφηγείται τη «χρόνια προσπάθεια του Γκορντιέφσκι» να αποτρέψει «έναν πυρηνικό Αρμαγεδδώνα μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της Δύσης».
Το 2023, το τρίτο επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ του Netflix «Spy Ops» με το όνομα «Operation Pimlico», δείχνει την επιχείρηση διαφυγής του Γκορντιέφσκι από τη Μόσχα προς τα ρωσοφινλανδικά σύνορα, η οποία ενορχηστρώθηκε από την MI6.
Τον Μάιο του 2024 το BBC μετέδωσε μια σειρά τεσσάρων κατασκοπευτικών ντοκιμαντέρ με τίτλο «Secrets & Spies: A Nuclear Game», η οποία εξέταζε το ζωτικό έργο του Γκορντιέφσκι για τη βρετανική υπηρεσία πληροφοριών, τη διακοπή της επιχείρησης «Able Archer», την προσπάθεια του ΝΑΤΟ να οικοδομήσει ειρηνικές σχέσεις με τον Μιχαΐλ Γκορμπατσόφ και τη δραματική απόδραση του τον Ιούλιο του 1985 από την ΕΣΣΔ.
