Οι βιομηχανίες όπλων από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία, αλλά και από τις ΗΠΑ, θα μπορούσαν να έχουν μερίδιο από την πίτα για τον επαναεξοπλισμό της ΕΕ εάν υπογράψουν σχετικές συμφωνίες άμυνας και ασφάλειας με τις Βρυξέλλες. Αυτό επισήμαναν ευρωπαίοι αξιωματούχοι στους Financial Times σχετικά με τη χρηματοδότηση αμυντικών δαπανών της ΕΕ.
Όπως ανέφεραν οι εν λόγω πηγές, εταιρείες από τρίτες χώρες θα μπορούσαν να συμμετέχουν μόνο εάν έχουν υπογράψει αμυντικές συμφωνίες με το ευρωπαϊκό μπλοκ. Στις επίσημες ανακοινώσεις για το πρόγραμμα «ReArm Europe/Readiness 2030», ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρών, αναφέρεται χαρακτηριστικά πως στην προμήθεια μπορούν να συμμετέχουν «υποψήφιες χώρες, δυνάμει υποψήφιες χώρες και άλλες τρίτες χώρες με τις οποίες η Ένωση έχει συνάψει εταιρική σχέση ασφάλειας και άμυνας».
Σε κάθε περίπτωση, σημείωσαν ευρωπαίοι αξιωματούχοι, από το πρόγραμμα επανεξοπλισμού θα αποκλειστούν οποιαδήποτε προηγμένα οπλικά συστήματα για τα οποία υπάρχουν περιορισμοί είτε ως προς την τοποθέτησή τους σε συγκεκριμένες περιοχές, είτε ως προς την κατασκευή τους και την προμήθεια συγκεκριμένων εξαρτημάτων, είτε ως προς την ενδεχόμενη χρήση τους. Για παράδειγμα, αναφέρουν οι Financial Times, αυτό σημαίνει πως το αντιαεροπορικό σύστημα Patriot και άλλα αμερικανικά συστήματα για τα οποία η Ουάσιγκτον θέτει περιορισμούς στη χρήση τους αποκλείονται από το πρόγραμμα.
ΗΠΑ, Βρετανία και Τουρκία «κόβονται» για αρχή από το Ταμείο SAFE
Πάντως όσον αφορά συγκεκριμένα στο Ταμείο SAFE, για το οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αντλήσει έως και 150 δισεκατομμύρια ευρώ από τις κεφαλαιαγορές, φαίνεται πως η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και οι ΗΠΑ μένουν για αρχή εκτός. Τα κεφάλαια αυτά θα εκταμιευθούν στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη κατόπιν αιτήματος, βάσει των εθνικών σχεδίων.
Στο κείμενο που έδωσε στη δημοσιότητα, η Κομισιόν σημειώνει πως προϋπόθεση για την συμμετοχή στο εν λόγω χρηματοδοτικό εργαλείο (SAFE) θα είναι η υπογραφή «εταιρικών σχέσεων για την ασφάλεια και την άμυνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση». «Οι οντότητες και τα προϊόντα άλλων χωρών εταίρων μπορούν να είναι επιλέξιμα για κοινές προμήθειες με την προϋποθεση συμφωνίας με την Ένωση σχετικά με τους οικονομικούς όρους και την ασφάλεια του εφοδιασμού».
Το κείμενο επισημαίνει ότι «το ταμείο SAFE θα στηρίξει την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία μέσω κοινών προμηθειών στις οποίες συμμετέχουν τουλάχιστον δύο χώρες, εκ των οποίων η μία είναι κράτος μέλος που λαμβάνει χρηματοδοτική βοήθεια από το SAFE και η άλλη μπορεί να είναι άλλο κράτος μέλος, κράτος της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών (Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία), μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι τρεις προαναφερθείσες χώρες) ή η Ουκρανία. Αυτές οι κοινές προμήθειες θα καλύπτουν τις ικανότητες προτεραιότητας και τους παράγοντες που προσδιορίστηκαν από το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 6ης Μαρτίου 2025».
Πάντως στο ίδιο κεφάλαιο, για το πρόγραμμα SAFE, λίγο παρακάτω αναφέρεται επίσης πως «οντότητες και προϊόντα άλλων εταίρων χωρών θα μπορούσαν να είναι επιλέξιμα για κοινές προμήθειες σε συμφωνία με την Ένωση σχετικά με τους οικονομικούς όρους και την ασφάλεια του εφοδιασμού».
Το «παράθυρο» στη «Λευκή Βίβλο»
Η απόφαση αξιολογείται ως μια νίκη για τη Γαλλία, η οποία ηγείται των πρωτοβουλιών για μια προσέγγιση «Αγοράζουμε Ευρωπαϊκά», κυρίως μετά την απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να διακόψει τους δεσμούς με την ΕΕ. Αυτή η προτεραιότητα αντανακλάται σε σημαντικό βαθμό στο ταμείο SAFE αλλά και στο γενικότερο σχέδιο των Βρυξελλών, αφήνοντας ωστόσο και περιθώριο για κρίσιμες – και ζωτικής σημασίας – συνεργασίες με τρίτες χώρες εκτός ΕΕ.
Εξάλλου, κράτη όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Σουηδία και η Ολλανδία, που έχουν στενούς δεσμούς με αμυντικές βιομηχανίες εκτός ΕΕ, έχουν εκφράσει ενστάσεις για τον αποκλεισμό τρίτων χωρών και το τελικό σχέδιο θα πρέπει να εγκριθεί από την πλειοψηφία των κρατών της ΕΕ. Βάσει όσων έχουν γνωστοποιηθεί, τουλάχιστον το 65% των κεφαλαίων θα πρέπει να δαπανάται σε αμυντικές βιομηχανίες εντός της ΕΕ, αλλά και της Νορβηγίας και της Ουκρανίας. Ωστόσο μένει άλλο ένα σημαντικό ποσοστό που μπορεί να δοθεί σε βιομηχανίες όπλων εκτός Ευρώπης. Και αυτό δικαιολογείται λόγω και των περιορισμένων ευρωπαϊκών δυνατοτήτων.
Ήταν ενδεικτική η επισήμανση του απερχόμενου καγκελάριου της Γερμανίας, Όλαφ Σολτς, κατά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής. Όπως τόνισε για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ασφάλειας απαιτείται η συνεργασία με εταίρους εκτός Ευρώπης, δείχνοντας και προς την Τουρκία. Στην ίδια κατεύθυνση, ο Πολωνός Πρωθυπουργός, Ντόναλντ Τουσκ, κατά την επίσκεψή του στην Άγκυρα, υπογράμμισε πως πρόθεσή του είναι η εμβάθυνση των σχέσεων με την Τουρκία «τόσο στον τομέα της άμυνας, όσο και στην αμυντική βιομηχανία».
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον Ντερ Λάιεν και η ύπατη εκπρόσωπος της ΕΕ, Κάγια Κάλας παρουσίασαν την «Λευκή Βίβλο» που θα διαμορφώσει μια νέα προσέγγιση για την ευρωπαϊκή άμυνα, καθώς και το σχέδιο ReArm Europe το οποίο θα ενισχύσει τις πανευρωπαϊκές αμυντικές ικανότητες με νέα χρηματοδοτικά μέσα. Παρότι η Τουρκία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ φαίνεται να αποκλείονται από το Ταμείο SAFE, η Κομισιόν αφήνει ανοιχτό «παράθυρο» για συνεργασίες στην αμυντική βιομηχανία μέσω άλλων εργαλείων. Συγκεκριμένα στο κείμενο που έδωσε στη δημοσιότητα η Κομισιόν με τίτλο «Κοινή Λευκή Βίβλος για την ευρωπαϊκή αμυντική ετοιμότητα 2030», στο κεφάλαιο 8 (Ενισχυμένη Ασφάλεια μέσω Συνεργασιών») αναφέρεται ότι:
«Οι προκλήσεις ασφάλειας συχνά έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις, καθιστώντας απαραίτητη τη διεθνή συνεργασία. Ο ολοκληρωτικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει ευρεία επίδραση πέρα από την Ευρώπη. Οι υβριδικές απειλές και οι κυβερνοεπιθέσεις δεν γνωρίζουν σύνορα, όπως και η ασφάλεια στο διάστημα ή στη θάλασσα. Επομένως, η ΕΕ πρέπει να συνεργάζεται στενά με διεθνείς οργανισμούς και χώρες εταίρους για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των απειλών».
«Η συνεργασία με εταίρους είναι επίσης κρίσιμη για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με την ευρωπαϊκή άμυνα και την αμυντική βιομηχανία, όπως η διαφοροποίηση των προμηθευτών και η μείωση των εξαρτήσεων. Οι ευρείες εταιρικές σχέσεις της ΕΕ στον τομέα της ειρήνης, της ασφάλειας και της άμυνας αποτελούν βασική πηγή δύναμης και ανθεκτικότητας. Η ΕΕ παραμένει πλήρως προσηλωμένη στην προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και στην ενίσχυση του αποτελεσματικού πολυμερούς συστήματος σε όλα τα επίπεδα».
Στο κείμενο γίνεται σαφή αναφορά σε συγκεκριμένες τρίτες χώρες για συνεργασία (Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ινδία κ.α.), μεταξύ αυτών και στην Τουρκία, για την οποία σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Η Τουρκία είναι υποψήφια χώρα για ένταξη στην ΕΕ και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας. Η ΕΕ θα συνεχίσει να επιδιώκει μια εποικοδομητική συνεργασία, βασισμένη σε αμοιβαία δέσμευση από την πλευρά της Τουρκίας να προχωρήσει σε μια πορεία συνεργασίας σε όλα τα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2024».
Αντίστοιχα για το Ηνωμένο Βασίλειο επισημαίνεται ότι «είναι ένας ουσιαστικός ευρωπαϊκός σύμμαχος με τον οποίο η συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και άμυνας θα πρέπει να ενισχυθεί προς αμοιβαίο συμφέρον, ξεκινώντας από έναν πιθανό συνεταιρισμό. Με βάση το σύνολο των υφιστάμενων σταθερών συμφωνιών, διμερούς ασφάλειας και άμυνας η συνεργασία μπορεί να επεκταθεί, από την εξωτερική διαχείριση κρίσεων έως τις πολιτικές για την αμυντική βιομηχανία».
Ο ρόλος της Τουρκίας
Οι ευρωπαίοι, το τελευταίο διάστημα, προσεγγίζουν την Τουρκία καθώς διαθέτει μια βιομηχανία με σημαντικές παραγωγικές δυνατότητες. Οι εξαγωγές της αυξήθηκαν κατά 29% το 2024, ενώ την περίοδο 2020 – 2024 υπερδιπλασιάστηκαν σε σχέση με την προηγούμενη τετραετία. Πλέον η Τουρκία κατατάσσεται στην 11η θέση παγκοσμίως στις αμυντικές εξαγωγές. Η δυναμική της αντανακλάται και στην πρόσφατη εξαγορά της ιταλικής Piaggio Άιρο από την Baykar, την εταιρεία του γαμπρού του Ερντογάν, η οποία προωθεί και μια συνεργασία για την κατασκευή drone νέας γενιάς με την επίσης ιταλική Leonardo, κορυφαία εταιρεία στον τομέα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Η Ευρώπη παρότι σχεδιάζει να ενισχύσει τη στρατιωτική βιομηχανική παραγωγή της, αναγνωρίζει ότι αυτό θα χρειαστεί εκτός από πολλά χρήματα και αρκετό χρόνο. Οπότε με τη δική της αμυντική βιομηχανία, η Άγκυρα μπορεί να συνεισφέρει άμεσα στην κάλυψη των αναγκών.
Ενσωματωμένη η Βρετανία στην αμυντική βιομηχανία της ΕΕ
Αυτές τις ανάγκες εξυπηρετεί το «παράθυρο» που αφήνουν οι Βρυξέλλες για αμυντικές συμφωνίες με χώρες εκτός ΕΕ. Για παράδειγμα η Βρετανία, που ηγείται των πρωτοβουλιών για τον Συνασπισμό των Προθύμων, από τη μία δεν μπορούσε να έχει άμεσα μερίδιο από τις ευρωπαϊκές δαπάνες για την άμυνα, πόσο μάλλον όταν η ίδια αποφάσισε την αποχώρησή της από την ΕΕ.
Ωστόσο η συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία είναι κομβική, για αυτό και δίνεται η δυνατότητα για επιμέρους συνεργασίες. Εξάλλου, όπως υπογραμμίζουν και οι Financial Times, οι βρετανικές αμυντικές εταιρίες, συμπεριλαμβανομένων των BAE Systems και Babcock International, είναι βαθιά ενσωματωμένες στην αμυντική βιομηχανία χωρών της ΕΕ, όπως η Ιταλία και η Σουηδία.
Οι συνομιλίες μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών για ένα σύμφωνο συνεργασίας βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, παρότι είναι πολύπλοκες. «Ο αποκλεισμός του Ηνωμένου Βασιλείου και της Τουρκίας θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλους πονοκεφάλους στις μεγάλες ευρωπαϊκές αμυντικές εταιρείες με στενούς δεσμούς με παραγωγούς ή προμηθευτές σε αυτές τις αγορές», υπογραμμίζουν οι Financial Times.
Ερωτηθείς για τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τους κανόνες για το νέο Ταμείο της ΕΕ, Βρετανός αξιωματούχος τόνισε: «Είμαστε έτοιμοι να εργαστούμε από κοινού για την ευρωπαϊκή άμυνα προς το συμφέρον της ευρύτερης ευρωπαϊκής ασφάλειας, για να αποτρέψουμε τον κατακερματισμό στις ευρωπαϊκές αμυντικές αγορές και να δημιουργήσουμε νομικές δομές που θα επιτρέψουν στα κράτη-μέλη να συνεργαστούν με τρίτες χώρες».
«Βλέπουμε πολλές ευκαιρίες και είναι σωστό το Ηνωμένο Βασίλειο να θεωρείται μέρος της Ευρώπης, αλλά αν η ΕΕ -και ειδικά η Γαλλία- πρόκειται να κάνει “συναλλαγές” επ’ αυτού, υπονομεύει ολόκληρη τη φιλοσοφία μιας κοινής και ενοποιημένης Ευρώπης από άποψη άμυνας και ασφάλειας», σχολίασε από την πλευρά του υψηλόβαθμος εκπρόσωπος της βρετανικής αμυντικής βιομηχανίας.
