Μπορεί ο Ντόναλντ Τραμπ, στην πρώτη του θητεία, να απέτυχε να βρει μέσω εμπορικού πολέμου την αχίλλειο πτέρνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο, τώρα, φαίνεται πως εντόπισε ένα πιο ευάλωτο σημείο: Την τεράστια κρίση ασφαλείας που δημιούργησε αποσύροντας την αμερικανική υποστήριξη προς την Ουκρανία, η οποία προκάλεσε δυνητικά θανατηφόρες ρωγμές στο μπλοκ των 27 χωρών.
Ειδικότερα, όπως σημειώνει σε ανάλυσή του το Politico, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει εδώ και καιρό ξεχειλίσει από απροκάλυπτη περιφρόνηση για την ΕΕ, την οποία έχει περιγράψει -ανακριβώς- ότι δημιουργήθηκε «για να πηδ@ξει τις ΗΠΑ». Για τον Τραμπ, η ΕΕ βρίσκεται μαζί με άλλους υπερεθνικούς οργανισμούς που θεωρεί εχθρικούς (όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), οι οποίοι πρέπει να «χτυπηθούν» επειδή «καταστρέφουν» την Αμερική.
Μόνο τις πρώτες λίγες αγωνιώδεις εβδομάδες της δεύτερης θητείας του, η κυβέρνησή του έχει δείξει ότι θα δώσει μικρή σημασία στις Βρυξέλλες. Ο επικεφαλής εμπορικής πολιτικής της ΕΕ επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον, μόνο για να δει τον Τραμπ να προχωρά με τα σχέδιά του για δασμούς. Η επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ αγνοήθηκε επιδεικτικά από τον αμερικανό ΥΠΕΞ Μάρκο Ρούμπιο, ενώ οι ευρωβουλευτές αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με το «μάθημα» ότι η Αμερική θα αγνοήσει τους κανονισμούς τεχνολογίας της ΕΕ, αποκαλώντας τους «λογοκρισία».
Ο Τραμπ και το παιχνίδι «διαίρει και βασίλευε»
Το μήνυμα είναι σαφές: ο Τραμπ θα παραγκωνίσει την ΕΕ και θα παίξει το «διαίρει και βασίλευε» με τους εθνικούς ηγέτες. Αυτό δεν ήταν δυνατό στον εμπορικό πόλεμο της πρώτης θητείας του, όταν η Ευρώπη ενώθηκε για να του ανταποδώσει το χτύπημα. Και τώρα, οι διαιρέσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία θέτουν υπαρξιακά ερωτήματα για την ενότητα του μπλοκ.
Η αντιευρωπαϊκή πίεση της κυβέρνησης Τραμπ ευθυγραμμίζεται τώρα με τη μακροχρόνια εχθρότητα του Κρεμλίνου προς την ΕΕ και προκαλεί κρίση στα θεσμικά όργανα των Βρυξελλών. Η ΕΕ ως μπλοκ αγωνίζεται να αποδείξει τη σημασία της, καθώς οι εθνικοί ηγέτες, όπως ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Κιρ Στάρμερ, βγαίνουν στο προσκήνιο για να αναλάβουν την ευθύνη της ευρωπαϊκής απάντησης στον Τραμπ.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου οι 27 εθνικοί ηγέτες υποτίθεται ότι λαμβάνουν μεγάλες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής με συναίνεση, εκτίθεται πλέον ανοιχτά ως υπερβολικά διχασμένο και ανεπαρκώς ευέλικτο για να ανταποκριθεί στην κλίμακα της καταιγίδας που ξεσηκώνει ο Τραμπ για την Ουκρανία.
Πράγματι, οι διπλωμάτες της ΕΕ ήδη μειώνουν τις προσδοκίες για σημαντικές εξελίξεις στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής του Συμβουλίου στις Βρυξέλλες, λόγω της αντίθεσης της Ουγγαρίας σε περαιτέρω βοήθεια για την Ουκρανία. Αντ’ αυτού, ο Στάρμερ και ο Μακρόν αναγκάζονται να εργαστούν γύρω από την ΕΕ σε ad hoc διπλωματικά σχήματα, προσκαλώντας χώρες όπως η Τουρκία και ο Καναδάς, και αφήνοντας επιδεικτικά εκτός τους φιλορώσους ηγέτες της ΕΕ.
«Η κρίση μετακινεί το κέντρο βάρους της Ευρώπης πίσω στις εθνικές πρωτεύουσες», δήλωσε ο Mujtaba Rahman, διευθύνων σύμβουλος για την Ευρώπη στο Eurasia Group, ένα think tank. «Ο ρόλος των θεσμών σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικός αλλά όχι κρίσιμος για την αποστολή».
«Αυτή είναι η νέα ισορροπία και η νέα πραγματικότητα» στην οποία οι κορυφαίοι αξιωματούχοι της ΕΕ, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο Αντόνιο Κόστα, «πρέπει να προσαρμοστούν», πρόσθεσε. Η φον ντερ Λάιεν είναι επικεφαλής της εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΕ, ενώ ο Κόστα είναι πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Ένας διπλωμάτης της ΕΕ, ο οποίος, όπως και άλλοι σε αυτό το άρθρο, έμεινε ανώνυμος για να μιλήσει ελεύθερα, εξέφρασε την πεποίθηση ότι το μπλοκ θα μπορέσει να ξεπεράσει τον τυφώνα Τραμπ, έστω και λίγο. «Η ΕΕ κρατιέται με νύχια και με δόντια, αλλά, κάθε φορά, μας κάνει πιο δυνατούς», είπαν.
Πώς οραματίζεται την Ευρωπαϊκή Ένωση ο πρόεδρος των ΗΠΑ
Ο Τραμπ ταράζει το μπλοκ όχι μόνο με το να κάνει παρέα στο Κρεμλίνο και να ανατρέπει τη δυτική συμμαχία, αλλά και με το να παρεμβαίνει άμεσα στην εθνική πολιτική και να υποστηρίζει την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων.
Οι πιο απαισιόδοξοι παρατηρητές στην Ευρώπη υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση Τραμπ είναι αποφασισμένη να προωθήσει λαϊκιστικές εθνικιστικές δυνάμεις στην Ευρώπη για να βοηθήσει στην καταστροφή της ΕΕ και να την επαναφέρει σε μια πολύ πιο χαλαρή συνομοσπονδία χωρών, οι οποίες θα είναι περισσότερο υπόχρεες στις Ηνωμένες Πολιτείες – ή, ίσως, στη Ρωσία.
«Αυτό που έκανε ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς στο Μόναχο… δείχνει την επιθυμία να καταστραφεί η προοδευτική Ευρωπαϊκή Ένωση για να δημιουργηθεί μια νέα που θα είναι σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών και θα είναι μια Ευρώπη εθνών με συντηρητική τάση», δήλωσε ο Tanguy Struye de Swielande, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο UCLouvain και ειδικός στις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ.
Σαρκασμοί, προσβολές και… συμπάθειες
Η σκληρή κριτική του Τραμπ για αυτό που αποκαλεί «πολύ άσχημη» ΕΕ δεν είναι κάτι καινούριο. Εδώ και καιρό τον εξοργίζει τογεγονός ότι η ΕΕ λειτουργεί ως ένας εμπορικός παίκτης με τσουχτερά πλεονάσματα στο εμπόριο αγαθών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ παράλληλα βασίζεται στην Αμερική για στρατιωτική προστασία. Ως γνωστόν, έχει εκνευριστεί για τον αριθμό των πολυτελών γερμανικών αυτοκινήτων στην 5η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, ενώ το Βέλγιο, η έδρα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, είναι για τον ίδιο μία από τις χώρες «σκουπιδότοπος».
Όμως, ο Τραμπ είχε ακόμη να αντιμετωπίσει κορυφαίους αξιωματούχους της ΕΕ. Και κατά τη διάρκεια των διατλαντικών διαφωνιών, συμπάθησε κάποιους από αυτούς. Ο Μαργαρίτης Σχοινάς, ο οποίος ήταν επικεφαλής εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Τραμπ, θυμάται ότι οι διατλαντικές σχέσεις ήταν τεταμένες, αλλά λειτουργικές και ενίοτε «διασκεδαστικές» στον εμπορικό πόλεμο της πρώτης θητείας.
«Υπήρχε πάντα ένα μικρό σόου», δήλωσε ο κ. Σχοινάς, ο οποίος ήταν επικεφαλής εκπρόσωπος υπό τον τότε πρόεδρο της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πριν γίνει ο ίδιος επίτροπος υπό τη Φον ντερ Λάιεν. «Αλλά το γεγονός είναι ότι του άρεσε ο Γιούνκερ. Του άρεσε (σ.σ ο τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ) Τουσκ. Μύρισαν ο ένας τον άλλον και είδαν ότι ήταν εντάξει».
Όταν ο Γιούνκερ ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον τον Ιούλιο του 2018, στο αποκορύφωμα των εμπορικών εντάσεων ΕΕ-ΗΠΑ, οι συνομιλίες μεταξύ του Τραμπ και του πολύγλωσσου Λουξεμβούργιου προέδρου της ΕΕ ήταν «πολύ πολύχρωμες», με «πολλά αστεία, υπονοούμενα, μικροπρεπείς φράσεις … Ήταν αυτό το πολύ συναλλακτικό δούναι και λαβείν που λειτούργησε».
Αυτήν τη φορά, ωστόσο, ο Τραμπ δεν φαίνεται να έχει καμία διάθεση να εμπλακεί με αξιωματούχους της ΕΕ. Από όλους τους ηγέτες της ΕΕ, μόνο η ακροδεξιά πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι και ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας εξασφάλισαν επίσημη πρόσκληση για την ορκωμοσία του, όπως και άλλοι ακροδεξιοί Ευρωπαίοι πολιτικοί που κατέκλυσαν το Καπιτώλιο για την τελετή.
Ενώ η φον ντερ Λάιεν συναντήθηκε με τον Βανς -ο οποίος έχει επανειλημμένα προκαλέσει την ευρωπαϊκή οργή- στο Μόναχο, ούτε αυτή ούτε ο Κόστα έχουν πετύχει προσωπική συνάντηση με τον Τραμπ μετά την ορκωμοσία του.
Όσοι έχουν παραχωρήσει χρόνο με αξιωματούχους του Τραμπ δεν έχουν πολλά να επιδείξουν.
Όταν ο επικεφαλής του εμπορικού τμήματος της ΕΕ Μάρος Σέφτσοβιτς πήγε στην Ουάσιγκτον τον Ιανουάριο, όχι μόνο επέστρεψε με άδεια χέρια, αλλά έμαθε μια εβδομάδα μετά την επιστροφή του ότι τα πράγματα κινδύνευαν να γίνουν ακόμη χειρότερα από την αρχική απειλή αμοιβαίων δασμών.
Πράγματι, προέκυψε ότι ο Τραμπ σκόπευε να επιβάλει δασμό 25% σε όλες τις εισαγωγές από την ΕΕ, χωρίς να λάβει υπόψη του τις προσφορές που είχε ετοιμάσει ο Σέφτσοβιτς για να αποφύγει έναν εμπορικό πόλεμο, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς περισσότερου αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου και της μείωσης των δασμών της ΕΕ στα αυτοκίνητα ώστε να είναι ίδιοι με εκείνους των ΗΠΑ.
«Ο Σέφτσοβιτς ήρθε πολύ προετοιμασμένος με πολύ ξεκάθαρες προτάσεις, ενώ οι ΗΠΑ ήταν ακόμα πολύ στην επιφάνεια των πραγμάτων», δήλωσε ένας δεύτερος διπλωμάτης της ΕΕ που ενημερώθηκε για τις συνομιλίες στην Ουάσιγκτον. «Δεν νομίζω ότι ήταν σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτά που έβαλε στο τραπέζι».
Μια παρόμοια δυναμική διαδραματίστηκε όταν μια ομάδα μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με επικεφαλής τη Γερμανίδα Πράσινη Άννα Καβαζίνι, ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον τον περασμένο μήνα σε μια προσπάθεια να προωθήσει τον διάλογο με τους Ρεπουμπλικάνους βουλευτές σχετικά με τους νόμους της ΕΕ για την τεχνολογία, οι οποίοι έχουν δεχθεί δριμεία κριτική από τον Βανς.
Οι συναντήσεις ήταν εγκάρδιες, με τους Ευρωπαίους να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να εξηγήσουν τους νόμους και γιατί, σύμφωνα με τους ίδιους, είναι επωφελείς για τις αμερικανικές εταιρείες. Η ομάδα πέτυχε ακόμη και συνάντηση με τον Ρεπουμπλικανό βουλευτή Τζιμ Τζόρνταν.
Αλλά μόλις έφυγαν, το Politico δημοσίευσε μια επιστολή από το γραφείο του Τζόρνταν, απευθυνόμενη στη φον ντερ Λάιεν, στην οποία απαιτούσε από τις εταιρείες τεχνολογίας να του στείλουν την αλληλογραφία τους με αξιωματούχους της ΕΕ σχετικά με το πώς συμμορφώνονται με τα «καθεστώτα λογοκρισίας».
Η επιστολή ήταν «επιθετική» και «λανθασμένη», δήλωσε ο Σάντρο Γκόζι, ένας κεντρώος βουλευτής.
Ταιριάζει επίσης σε ένα αναδυόμενο μοτίβο: Όπου η κυβέρνηση Τραμπ βλέπει μια πιθανή αδυναμία, για παράδειγμα στην προθυμία της ΕΕ να επιβάλει πλήρως τους δικούς της νόμους ενάντια στα συμφέροντα των ΗΠΑ, καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να «αποκαλέσει μπλόφα της Ευρώπης» αψηφώντας αυτούς τους νόμους.
«Αυτό που μπορούμε να δούμε με τον Βανς, και μέρος της Big Tech … είναι ότι υπάρχει μια ιδεολογική ατζέντα και εδώ είναι επίσης όπου μπορούμε να δούμε μια επιθυμία να αποδυναμωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση ως δυνητική δύναμη», πρόσθεσε ο Struye de Swielande από το UCLouvain.
Εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα: ο Ευρωπαίος Επίτροπος της Ουγγαρίας, Olivér Várhelyi -η χώρα του οποίου είναι πολύ πιο στενά συνδεδεμένη με το στρατόπεδο Τραμπ-Πούτιν- ο οποίος συναντήθηκε με αρκετά υψηλόβαθμα μέλη του υπουργικού συμβουλίου του προέδρου κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ουάσιγκτον στα τέλη Φεβρουαρίου.
Η αχτίδα φωτός για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Όσο για την κορυφαία διπλωμάτη της ΕΕ Κάγια Κάλλας, δεν είχε καν την ευκαιρία να συναντηθεί με τον Αμερικανό ομόλογό της. Η πρώην πρωθυπουργός της Εσθονίας και «γεράκι» κατά της Ρωσίας, η οποία ανέλαβε καθήκοντα πέρυσι, επρόκειτο να συναντηθεί με τον Ρούμπιο στα τέλη του περασμένου μήνα.
Η Κάλλας έφτασε κανονικά στην Ουάσιγκτον, μόνο για να μάθει ότι ο Ρούμπιο δεν θα μπορούσε να τη δει λόγω «προβλημάτων προγραμματισμού». Μιλώντας στο CBS εκείνο το Σαββατοκύριακο, η Κάλλας υποβάθμισε τη χαμένη συνάντηση, αλλά η ζημιά είχε γίνει.
«Αυτή είναι η ωμή πραγματικότητα αυτής της διατλαντικής ρήξης», δήλωσε ο Rahman. «Φυσικά υπάρχει ένας ρόλος για τα θεσμικά όργανα, αλλά δεν θα είναι ο ίδιος όπως ήταν».
Ερωτηθείς σχετικά με τον κίνδυνο παραγκωνισμού από τον Τραμπ, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τόνισε ότι πραγματοποιούνται συναντήσεις μεταξύ ανώτερων αξιωματούχων της ΕΕ και των Αμερικανών ομολόγων τους: Η Φον ντερ Λάιεν συναντήθηκε με τον Βανς στο Μόναχο, ο επικεφαλής σύμβουλός της Bjoern Seibert ταξίδεψε στην Ουάσιγκτον και ο επικεφαλής εμπορίου Σέφτσοβιτς συναντήθηκε με τους Αμερικανούς ομολόγους του.
«Είναι τρέχουσα και συνήθης πρακτική να υπάρχουν άμεσες επαφές μεταξύ των ΗΠΑ και των εθνικών κυβερνήσεων, εκτός από τις επαφές με την ΕΕ», δήλωσε ο εκπρόσωπος.
Σε αυτή τη νέα εποχή της πολιτικής της εξουσίας, οι αξιωματούχοι της ΕΕ που έχουν τον έλεγχο του χρήματος και της σκληρής πολιτικής θα τα πάνε πολύ καλύτερα από άλλους των οποίων ο ρόλος είναι λιγότερο σαφώς καθορισμένος.
Η φον ντερ Λάιεν, η Επιτροπή της οποίας διοικεί τον τεράστιο προϋπολογισμό της ΕΕ και ελέγχει το εμπόριο καθώς και την αντιμονοπωλιακή πολιτική, είναι πιθανό να τραβήξει την προσοχή του Τραμπ, είτε του αρέσει είτε όχι. Όταν ξεκινήσει τον εμπορικό του πόλεμο, οι ισχυροί στις Βρυξέλλες είναι αυτοί που θα επιβάλλουν δασμούς στο αμερικανικό μπέρμπον, τα τζιν και τις μοτοσικλέτες. Και είναι η Κομισιόν το όργανο που μπορεί να χτυπήσει τους αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς με πρόστιμα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για τον ανταγωνισμό.
Οι αξιωματούχοι της ΕΕ με λιγότερη απτή δύναμη, όπως ο πρόεδρος του Συμβουλίου Κόστα ή η κορυφαία διπλωμάτης Κάλλας, θα πρέπει να παλέψουν για την καταλληλότητά τους και να αναδείξουν τη δική τους επιρροή.
Σε τομείς στους οποίους η ΕΕ δεν είναι πρόθυμη να χρησιμοποιήσει πλήρως τις εξουσίες της, όπως η εφαρμογή ορισμένων κανόνων τεχνολογίας, είναι πιθανή μια σιωπηλή υποχώρηση.
Μια αχτίδα φωτός για την ΕΕ είναι ότι τόσο ο Τραμπ όσο και η Ρωσία ενδιαφέρονται αρκετά για το μπλοκ ώστε να καταναλώσουν ενέργεια στη δυσφήμισή του. Αυτό, από μόνο του, υποδηλώνει ότι η ΕΕ αξίζει να αγωνιστεί για τον εαυτό της.
«Ακούμε συνεχώς ότι η ΕΕ δεν έχει επιρροή, ότι μετράμε λιγότερο από το τίποτα», δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ. «Αλλά αν ο Τραμπ και ο Πούτιν βρίσκουν κοινό έδαφος στο να μας προσδιορίζουν ως εχθρό τους, είναι μάλλον επειδή στο τέλος μετράμε πραγματικά για κάτι».
