Τι θα γίνει εάν ο πάπας Φραγκίσκος δεν επιστρέψει σύντομα στα καθήκοντά του; Αυτό είναι το ερώτημα που απασχολεί πολλούς καθολικούς πιστούς και κυρίως εκείνους που έχουν ήδη το βλέμμα τους στην «επόμενη ημέρα».
Το βράδυ της Δευτέρας (24/2), μερικοί από τους πιο ισχυρούς καρδιναλίους της Καθολικής Εκκλησίας που βρέθηκαν στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, στο Βατικανό, έσπευδαν να επιβιβαστούν στα αυτοκίνητα όπου τους περίμεναν οι σοφέρ τους, ελπίζοντας να αποφύγουν δυσάρεστες συναντήσεις με δημοσιογράφους που ρωτούσαν το προφανές: Τι θα συμβεί αν ο Πάπας πεθάνει;
Οι κληρικοί είχαν συγκεντρωθεί στη διάσημη πλατεία μόλις μια ώρα νωρίτερα για να συμμετάσχουν σε μια συνεδρία προσευχής, αφιερωμένη στην υγεία του πάπα Φραγκίσκου, με επικεφαλής το δεξί χέρι του ποντίφικα, τον Πιέτρο Παρολίν, ο οποίος απήγγειλε την προσευχή «ροζάριο», την ώρα που μεγάλες οθόνες καλούσαν αρκετές εκατοντάδες πιστούς να προσευχηθούν και αυτοί. Ο πάπας Φραγκίσκος νοσηλεύεται με λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος που τον άφησε έκτοτε σε κρίσιμη κατάσταση, προκαλώντας σοβαρές συζητήσεις για τις πιθανότητες επιβίωσής του.
Αυτό με τη σειρά του τροφοδότησε πυρετώδεις εικασίες στα ΜΜΕ σχετικά με το ποιος θα μπορούσε να τον διαδεχθεί, και όταν η συνεδρία προσευχής τελείωσε τη Δευτέρα, οι δημοσιογράφοι είχαν μια σπάνια ευκαιρία να πιέσουν τους ισχυρούς του Βατικανού για κουτσομπολιά και παρασκηνιακές αποκαλύψεις καθώς έφευγαν για τα αυτοκίνητά τους – αν και οι περισσότεροι προσέφεραν μόνο ευχές ως απάντηση.
«Φαίνεται ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να συζητάμε ή έστω να σκεφτόμαστε την παραίτηση του Πάπα», σχολίασε ο καρδινάλιος Άντζελο Μπανιάσκο σε ένα δίδυμο καθολικών δημοσιογράφων, προτού αρνηθεί να απαντήσει σε επόμενη ερώτηση του Politico με μια ευλογία.
Παρ’ όλα αυτά, με νοσηρή προνοητικότητα, τα μέσα ενημέρωσης του Βατικανού, ιδίως στην Ιταλία, έχουν ήδη αρχίσει να αναφέρουν την ασθένεια του Φραγκίσκου σαν να είναι ήδη νεκρός ο μεγάλος άνδρας, αναπαράγοντας πυρετωδώς λίστες με τους «papabili» – τους «παπικούς» υποψηφίους που θα μπορούσαν να τον αντικαταστήσουν. Κάποιοι μάλιστα υπαινίσσονται ότι ήδη γίνονται προετοιμασίες για το κονκλάβιο που θα εκλέξει τον διάδοχό του, ενώ άλλοι αναρωτιούνται φωναχτά – παρά τις διαμαρτυρίες κληρικών όπως ο Μπανιάσκο – αν ο ποντίφικας θα ακολουθήσει τον προκάτοχό του Βενέδικτο ΙΣΤ’, τον πρώτο πάπα που παραιτήθηκε μετά από 600 χρόνια.
Πάπας Φραγκίσκος: Το έξυπνο «τέχνασμα» για να «φρενάρει» τις ραδιουργίες των καρδιναλίων
Αλλά όλα αυτά μπορεί να είναι μάταια. Χάρη στις ιδιαιτερότητες της διακυβέρνησης του Φραγκίσκου, οι παρατηρητές λένε ότι αυτός θα μπορούσε να είναι ένας από τους πιο απρόβλεπτους αγώνες παπικής διαδοχής στη ζωντανή μνήμη.
Η τυπική εικόνα ενός κονκλάβιου, κατά το οποίο οι καρδινάλιοι στριμώχνονται στην Καπέλα Σιξτίνα και αποκλείονται από τον έξω κόσμο μέχρι να καταλήξουν σε έναν νέο πάπα υπό την εκτόξευση λευκού καπνού, είναι η εικόνα της φαυλοκρατίας, της ραδιουργίας και των επιθετικών μυστικών πιέσεων πριν και κατά τη διάρκεια του ίδιου του γεγονότος, σχολιάζει το Politico.
Ενώ το σύστημα αυτό εξακολουθεί να ισχύει σε μεγάλο βαθμό -εκτός από τις μεταρρυθμίσεις της εποχής του 1970 που απαγορεύουν στους καρδιναλίους άνω των 80 ετών να ψηφίζουν- μεγάλο μέρος της συνοχής του Κολλεγίου των Καρδιναλίων έχει διασπαστεί από τον Φραγκίσκο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της θητείας του έχει μειώσει τις ευκαιρίες των καρδιναλίων να γνωριστούν μεταξύ τους και, ως εκ τούτου, να συνωμοτήσουν, δήλωσε ο Miles Pattenden, ιστορικός της Εκκλησίας και λέκτορας στην ιστορική σχολή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της Εκκλησίας, είπε ο Pattenden, οι καρδινάλιοι ήταν κυρίως Ιταλοί ή Ευρωπαίοι και συνωμοτούσαν ελεύθερα, ακόμη και απροκάλυπτα, σε κλειστούς χώρους. Αλλά ο Φραγκίσκος, εξήγησε, έχει διορίσει έναν πλήρη αριθμό 73 από τους 138 καρδιναλίους με δικαίωμα ψήφου εκτός Ευρώπης, σε μέρη τόσο μακρινά όσο η Μογγολία και η Δημοκρατία του Κονγκό. Ενώ φαινομενικά πρόκειται για μια κίνηση που αντανακλά τη μεταβαλλόμενη δημογραφική εικόνα της Εκκλησίας, υπήρχε επίσης ένα στρατηγικό στοιχείο, πρόσθεσε.
«Ο Φραγκίσκος ήρθε με αυτή την ευσεβή ρητορική ότι η Εκκλησία πρέπει να διορίζει καθολικούς από όλη την Καθολική κοινωνία και να έχει ευρύτερη εκπροσώπηση», δήλωσε ο Pattenden. «Αλλά ήταν επίσης ένας έξυπνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι καρδινάλιοι δεν γνωρίζονται τόσο καλά μεταξύ τους, ότι δεν τηλεφωνούνται μεταξύ τους, ότι δεν αλληλεπιδρούν στις καθημερινές τους δραστηριότητες τόσο πολύ όσο πριν».
Στην αρχή της θητείας του ο Φραγκίσκος εξόργισε επίσης πολλούς κληρικούς καταργώντας τις τακτικές συνεδριάσεις του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, και περιθωριοποιώντας τους κάποτε ισχυρούς καρδιναλίους από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι «δελφίνοι» του πάπα Φραγκίσκου
Αυτές τις μέρες, οι καρδινάλιοι είναι «πολύ απομονωμένα, μοναχικά όντα, που περιφέρονται σαν φάλαινες στον βυθό… πολλοί πιστεύουν επίσης στον Θεό, οπότε είναι παρανοϊκοί στο να μιλήσουν έξω», δήλωσε ένας αξιωματούχος με καλές διασυνδέσεις στο Βατικανό, που του παραχωρήθηκε ανωνυμία για να συζητήσει το ευαίσθητο θέμα, όπως και άλλοι σε αυτό το ρεπορτάζ.
Ένας καρδινάλιος στη Ρώμη σημείωσε ότι σπάνια συναντούσε κάποιον από τους νέους συναδέλφους από τα μακρινά νέα μέρη και μάλιστα γνώριζε ελάχιστα γι’ αυτούς.
«Αν ο Πάπας πεθάνει, δεν θα γνωρίζουν τίποτα ο ένας για τον άλλον – βασικά μόνο το όνομά του, την εκπαίδευσή του, απλώς τα ελάχιστα», δήλωσε ένα άλλο πρόσωπο που γνωρίζει τον τρόπο λειτουργίας των καρδιναλίων.
Πράγματι, πολλοί βασίζονται τώρα σε μια μοναδική απίθανη πηγή για να αντλήσουν πληροφορίες σχετικά με τους επιφανείς συναδέλφους τους: μια ιστοσελίδα που ονομάζεται College of Cardinals Report και την οποία διαχειρίζονται οι δημοσιογράφοι του Βατικανού Diane Montagna και Ed Pentin. Η διαδικτυακή έρευνα μπορεί να μην ακούγεται επαναστατική στον μέσο άνθρωπο, αλλά αυτό που προσφέρει στους καρδινάλιους είναι εντελώς νέο: ένα ολοκληρωμένο διαδικτυακό εργαλείο που συνοψίζει τις θεολογικές θέσεις και το ιστορικό όλων των ομολόγων τους.
Στον ιστότοπο θα βρουν στιγμιότυπα προφίλ 200 καρδιναλίων και βαθιές «καταδύσεις» στις πεποιθήσεις και το ιστορικό περισσότερων από 40, συμπεριλαμβανομένων των 22 που θεωρούνται ως πρωταρχικοί «papabili»: όσοι έχουν αρκετή επιρροή για να έχουν πιθανότητες εκλογής στο παπικό αξίωμα. Μεταξύ αυτών για τους οποίους δίνονται πληροφορίες είναι ο ένθερμος γερμανός παραδοσιακός Γκέρχαρντ Μύλλερ, ο επιδεικτικός αμερικανός συντηρητικός αγωνιστής Ρέιμοντ Μπερκ, ο φιλιππινέζος προοδευτικός Λουίς Αντόνιο Γκοκίμ Τάγκλε και ο πανούργος Παρολίν, κορυφαίος διπλωμάτης του Φραγκίσκου και μακροβιότερος σύμμαχος.
Προς το παρόν, τουλάχιστον, το περιεχόμενο φαίνεται να είναι ως επί το πλείστον δίκαιο: Ο καρδινάλιος που αναφέρθηκε παραπάνω, ο οποίος πιάστηκε να τρέχει για ένα ταξί εν μέσω της εξόδου των κληρικών στην πλατεία του Αγίου Πέτρου τη Δευτέρα, αστειεύτηκε στο Politico ότι ανακουφίστηκε όταν είδε ότι η ιστοσελίδα έλεγε καλά πράγματα γι’ αυτόν – κυρίως.
Ο συγκεντρωτισμός του πάπα Φραγκίσκου
Αν και οι μεθοδεύσεις σε μεγάλο βαθμό μπορεί να μην είναι αυτό που ήταν κάποτε, υπάρχει μια άλλη ομάδα καρδιναλίων που λειτουργεί σε πολύ στενότερο περιβάλλον και που είναι πιο πιθανό να συντονίζονται ήδη σε αντίπαλες παρατάξεις που έχουν ως στόχο να προωθήσουν τον υποψήφιο που προτιμούν.
Αυτοί οι καρδινάλιοι διαμένουν στη Ρώμη και διορίστηκαν από τον Φραγκίσκο για να ηγηθούν των υπουργείων του Βατικανού. Πολλοί από αυτούς τους καρδιναλίους επιλέχθηκαν για την αντιληπτή αφοσίωσή τους, αλλά το φαινομενικά ενιαίο μέτωπό τους γύρω από τον Πάπα κρύβει άγριες ιδεολογικές αποκλίσεις, σύμφωνα με ένα πρόσωπο που γνωρίζει καλά τον Φραγκίσκο. Πολλοί από αυτούς τους καρδιναλίους αντιπαθούν ενεργά ο ένας τον άλλον, πρόσθεσε το άτομο, και τη στιγμή που ο Πάπας θα πεθάνει είναι πιθανό να βυθιστούν σε πικρές εσωτερικές διαμάχες – μεταξύ φιλελεύθερων, γερμανών μεταρρυθμιστών, προοδευτικών και συντηρητικών.
Φυσικά, δεν μπορεί να γίνει πρόβλεψη για το τι θα συμβεί. Οι κληρικοί μπορεί να κινητοποιηθούν πίσω από έναν νεότερο υποψήφιο με καλύτερες μελλοντικές προοπτικές, οι προοδευτικοί μπορεί να υποστηρίξουν έναν θεωρούμενο μετριοπαθή ως «μαριονέτα» και οι συντηρητικοί μπορεί να ασκήσουν τη μειοψηφία αποκλεισμού τους -αρκεί το ένα τρίτο των καρδιναλίων- για να απορρίψουν οποιονδήποτε υποψήφιο για τη διαδοχή του Φραγκίσκου. Μετά από χρόνια αναταραχής υπό τον Φραγκίσκο, άλλοι μπορεί απλώς να θέλουν έναν «κανονικό» πάπα.
«Ο Φραγκίσκος έχει συγκεντρώσει την εξουσία τόσο πολύ στον εαυτό του, που θα είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε ποια θα είναι η δυναμική της εξουσίας μόλις φύγει», δήλωσε ένας στενός παρατηρητής της πολιτικής του Βατικανού.
Γιατί είναι απρόβλεπτη η επόμενη μέρα
Ίσως το μόνο βέβαιο είναι ότι ο ίδιος ο Φραγκίσκος είναι απίθανο να ασκήσει μεγάλο, αν όχι καθόλου, μεταθανάτιο έλεγχο στο κονκλάβιο. Ιστορικά, οι δυναμικές εξουσίας που καλλιεργήθηκαν υπό τους πάπες καταρρέουν με τον θάνατό τους και ανασυγκροτούνται κατά μήκος εντελώς νέων, αδιανόητων διαχωριστικών γραμμών, δήλωσε ο Pattenden.
«Ο Πάπας Φραγκίσκος ονόμασε πολλούς καρδιναλίους, αλλά αυτό δεν είναι κάτι που θα εξασφαλίσει έναν υποψήφιο σαν τον Φραγκίσκο», συμφώνησε ο Andrea Gagliarducci, πολύπειρος αναλυτής του Βατικανού. «Οι ομάδες θα διασπαστούν με κάποιον τρόπο με μη προβλέψιμους τρόπους, επειδή μιλάμε για μια ομάδα ηλικιωμένων ανθρώπων απομονωμένων σε ένα μέρος χωρίς καμία σύνδεση με τον εξωτερικό κόσμο. Όλα μπορούν να συμβούν εκείνη τη στιγμή. Θα αναζητήσουν κάποιον που να μπορούν να εμπιστευτούν, κάποιον αρκετά ήπιο ώστε να μην τους ξεφορτωθεί όλους. Αλλά οι περισσότερες σκέψεις θα είναι πραγματιστικές, όχι ιδεολογικές».
Τον 16ο αιώνα, ο Τζιοβάνι Φραντσέσκο Λοτίνι, επίσκοπος του Κονβερσάνο και δεινός παρατηρητής του παπικού συστήματος, κατέληξε στα ίδια περίπου συμπεράσματα για το κονκλάβιο. Οι καρδινάλιοι, υποστήριξε, «τελικά εκλέγουν έναν πάπα αντίθετα με τη θέλησή τους», πηγαίνοντας μαζί «εκεί που ο καθένας ξεχωριστά δεν θα ήθελε να πάει μόνος του».
Με άλλα λόγια, μερικές φορές οι παλιοί διαχειριστές εξουσίας απλά πανικοβάλλονται. Αντί για το θέλημα του Κυρίου, πολλοί απλώς ακολουθούν το κοπάδι…
