Τελικά ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι «πείστηκε» να υπογράψει την πολύκροτη συμφωνία με τον Ντόναλντ Τραμπ για την παράδοση στις ΗΠΑ του 50% του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας.
Η συμφωνία προβλέπει πως το Κίεβο θα συνεισφέρει το 50% των εσόδων από τη μελλοντική εμπορική εκμετάλλευση των κρατικών ορυκτών πόρων. Παρότι δεν περιλαμβάνονται ρητές εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι τη θεωρούν ως ένα θετικό βήμα προς την ενίσχυση της σχέσης μεταξύ των δύο χωρών, καθώς συνδέει άμεσα τα συμφέροντα και τις οικονομίες τους.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, αναφερόμενος στη συμφωνία, την είχε χαρακτηρίσει «ζωτικής σημασίας». Γιατί όμως είναι τόσο πολύτιμες οι αποκαλούμενες «σπάνιες γαίες»;
Για αρχή θα πρέπει να σημειωθεί πως ο όρος «σπάνιες γαίες» δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στην πραγματικότητα. Τα συγκεκριμένα ορυκτά δεν είναι τόσο σπάνια, απλώς στο παρελθόν ελάχιστοι ενδιαφέρονταν για αυτά. Πρόκειται για ένα υποσύνολο 17 μετάλλων τα οποία εξελίχθηκαν σε πολύτιμα εξαιτίας της χρήσης τους στα προϊόντα της προηγμένης τεχνολογίας. Επιπλέον η εξόρυξή τους είναι δύσκολη και ενεργοβόρα και κυρίως συνδέεται με σημαντική περιβαλλοντική επιβάρυνση, καθώς παράγουν τοξικά – και κατά περίπτωση ραδιενεργά -απόβλητα, οπότε οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης θέλουν να την αποφύγουν στα εδάφη τους.
Για τον λόγο αυτό έχει ξεκινήσει ένα παγκόσμιο «κυνήγι θησαυρού» με την Κίνα να έχει αποκτήσει ένα τεράστιο προβάδισμα, καθώς το Πεκίνο έχει στρέψει την προσοχή του εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες στα εν λόγω ορυκτά, προβλέποντας πως στο μέλλον θα αποδειχθούν εξαιρετικά κρίσιμα.
Τι είναι τα «κρίσιμα ορυκτά»
Τα κρίσιμα ορυκτά είναι μέταλλα και πρώτες ύλες απαραίτητες για την παραγωγή υψηλής τεχνολογίας προϊόντων, ειδικά εκείνων που σχετίζονται με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, καθώς και με καθημερινά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, ηλεκτρονικά είδη, αλλά και με το hardware που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, ακόμη και με τα οπλικά συστήματα.
Στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, η ζήτηση για το κοβάλτιο, τον χαλκό, το λίθιο και το νικέλιο, έχει εκτοξευτεί. Αυτά τα μέταλλα χρησιμοποιούνται στην ηλεκτροκίνηση και την κατασκευή ανεμογεννητριών, αλλά και στην παραγωγή smartphones, microchips, κέντρων δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης και σύγχρονων όπλων και οπλικών συστημάτων, όπως μαχητικών αεροσκάφων F-35 ή συστημάτων καθοδήγησης πυραύλων.
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA), η αγορά των κρίσιμων ορυκτών διπλασιάστηκε μέσα σε πέντε χρόνια, φτάνοντας τα 320 δισεκατομμύρια λίρες το 2022. Εάν οι χώρες εφαρμόσουν πλήρως τις δεσμεύσεις τους για την καθαρή ενέργεια, η ζήτηση αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί έως το 2030 και να τριπλασιαστεί έως το 2040.
Τι είναι οι «σπάνιες γαίες»
Στη λίστα με τις σπάνιες γαίες περιλαμβάνονται πολλά ορυκτά που παρότι είναι γνωστά σε ελάχιστους, αποτελούν βασική πρώτη ύλη στις τεχνολογίες αιχμής για πολλά προϊόντα και υποδομές της καθημερινότητάς μας λόγω των μοναδικών φυσικών και χημικών ιδιοτήτων τους.
Χρησιμοποιούνται σε ισχυρούς μόνιμους μαγνήτες, όπως στους κινητήρες ηλεκτρικών οχημάτων και τις ανεμογεννήτριες, αλλά και στις ράβδους ελέγχου των πυρηνικών σταθμών Είναι απαραίτητα για οθόνες LED, λέιζερ και λάμπες, χρησιμοποιούνται στη διύλιση πετρελαίου και στη μείωση εκπομπών ρύπων από οχήματα, ενώ λόγω της υψηλής αντοχής τους στη θερμότητα αποτελούν βασική πρώτη ύλη σε αεροδιαστημικά κράματα και στρατιωτικές εφαρμογές.
Οι σπάνιες γαίες αποτελούνται από 17 στοιχεία: Λανθάνιο (La), Δημήτριο (Ce), Πρασεοδύμιο (Pr), Νεοδύμιο (Nd), Προμήθειο (Pm) (ραδιενεργό), Σαμάριο (Sm), Ευρώπιο (Eu), Γαδολίνιο (Gd), Τέρβιο (Tb), Δυσπρόσιο (Dy), Όλμιο (Ho), Έρβιο (Er), Θούλιο (Tm), Υτέρβιο (Yb), Λουτέτσιο (Lu), Ύττριο (Y), Σκάνδιο (Sc).
Ποια κρίσιμα ορυκτά διαθέτει η Ουκρανία
Η Ουκρανία διαθέτει περίπου το 5% των παγκόσμιων ορυκτών αποθεμάτων, σύμφωνα με το 2022 άρθρο της προέδρου της Ένωσης Γεωλόγων Ουκρανίας, Hanna Liventseva. Με βάση ουκρανικά δεδομένα που επικαλείται το Reuters, η χώρα έχει κοιτάσματα 22 από τα 34 κρίσιμα ορυκτά της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο και το ύττριο.
Πριν τον πόλεμο, η Ουκρανία ήταν σημαντικός προμηθευτής τιτανίου, με το 7% της παγκόσμιας παραγωγής το 2019. Διέθετε επίσης 500.000 τόνους αποθεμάτων λιθίου και το 20% των παγκόσμιων αποθεμάτων γραφίτη. Ωστόσο, λόγω της ρωσικής εισβολής, το 40% των ουκρανικών μεταλλευτικών πόρων βρίσκεται υπό ρωσικό έλεγχο, συμπεριλαμβανομένων δύο κοιτασμάτων λιθίου στο Ντονέτσκ και στη Ζαπορίζια.
Η κυριαρχία της Κίνας
Η μοναδική χώρα που συμμετέχει σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας των κρίσιμων μετάλλων και των σπάνιων γαιών (από την εξόρυξη μέχρι τη μεταποίηση) είναι η Κίνα, η οποία κατέχει πάνω από το 60% της παγκόσμιας παραγωγής. Ωστόσο η ισχύς της δεν προκύπτει μόνο από τις εξορύξεις στο έδαφός της.
Για παράδειγμα τα μεγαλύτερα κοιτάσματα λιθίου έχουν ανακαλυφθεί στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική και η Κίνα βρίσκεται ήδη σε αρκετές από τις χώρες υψηλού ενδιαφέροντος, σχεδιάζοντας ταυτόχρονα να ενισχύσει την παρουσία της με εξαγορά και κατασκευή ορυχείων.
Ενδεικτικά, η Ζιμπάμπουε είναι ο έκτος μεγαλύτερος παραγωγός λιθίου στον κόσμο και εκτιμάται πως αν αξιοποιήσει πλήρως – μόνο τους γνωστούς πόρους της – θα μπορούσε ενδεχομένως να καλύψει έως και το 20% της παγκόσμιας ζήτησης. Κινεζικές εταιρείες βρίσκονται ήδη σε διαδικασία εξάπλωσης στη χώρα, επενδύοντας δισεκατομμύρια στην ανάπτυξη νέων ορυχείων ή εργοστασίων επεξεργασίας λιθίου. Μόνο το 2022 οι κινεζικές εταιρείες εκτιμάται πως επένδυσαν σε σχετικά έργα πάνω 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια.
Το Πεκίνο σφυρηλατεί εδώ και αρκετά χρόνια στενούς δεσμούς με κράτη της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, αυξάνοντας διαρκώς τις επενδύσεις του και «ποντάροντας» για την ενίσχυση της παγκόσμιας επιρροής του σε περιοχές που τις τελευταίες δεκαετίες υποτιμήθηκαν από τη Δύση. Ο αποκαλούμενος και «Παγκόσμιος Νότος» – ή «αναπτυσσόμενος κόσμος» – είχε παραγκωνιστεί από τις δυτικές ηγεσίες, οι οποίες τώρα τρέχουν να καλύψουν το κενό, μειώνοντας την εξάρτηση τους από την Κίνα.
