Έχουν περάσει μήνες από τότε που οι δύο άνδρες μίλησαν μεταξύ τους. Στο κρύο; Όχι ακριβώς. Αλλά στις 26 Οκτωβρίου 2022, όταν ο κοινωνιολόγος Jean Viard, πρώιμος υποστηρικτής του Εμανουέλ Μακρόν, συνάντησε τον αρχηγό του κράτους στους διαδρόμους της εκπομπής «L’Evénement» στο France 2, όπου ο πρόεδρος προσδιόρισε το «καπέλο» μιας δεύτερης πενταετίας, ένας παγωμένος άνεμος φυσούσε στο στούντιο. «Θα σας σπάσω», προειδοποιεί ο διανοούμενος που ασχολείται με την αριστερά. «Αστειεύομαι», λέει.
Αλλά σταμάτα να γελάς. Ο συγγραφέας του βιβλίου Η επανάσταση που περιμέναμε έφτασε (εκδόσεις de l’Aube, 2021), υποψήφιος των Μακρονιστών που ηττήθηκε στις βουλευτικές εκλογές του 2017 στο Vaucluse, δεν είναι ευγενικός με τον αρχηγό του κράτους εκείνο το βράδυ. Λυπάται που η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, η οποία μονοπωλεί τις συζητήσεις, προσεγγίζεται με λογιστικά και οικονομικά κριτήρια, όταν, στα μάτια του, «οι άνθρωποι μιλούν για το νόημα της εργασίας». Έχουμε βγει από τη «φορντιστική κουλτούρα», επισημαίνει.
Όπως αναφέρει η Monde τα λόγια εκείνου που, κατά τη διάρκεια της κρίσης των «κίτρινων γιλέκων», ψιθύρισε στο αυτί του Εμανουέλ Μακρόν, πετούν χωρίς να προσγειωθούν στο Ελιζέ. Πρέπει να χτυπήσετε πιο δυνατά.
«Αν πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο για να κερδίσουμε τον πόλεμο του κλίματος, για να ισιώσουμε τους λογαριασμούς, κάτι που πιστεύω, πρέπει να κινητοποιήσουμε τη χώρα για αυτόν τον αγώνα, αλλά όχι να μας αντιμετωπίζουμε σαν γραμμές ενός λογιστικού ισολογισμού. Αυτή η μεταρρύθμιση βιώνεται ως επίθεση των μορφωμένων ελίτ κατά της ελευθερίας των εργατικών τάξεων», λέει, τον Μάρτιο, σε συνέντευξή του σε κυριακάτικη εφημερίδα . Το άρθρο αυτό «συζητήθηκε πολύ» στο Ελιζέ. Αλλά κανένα μήνυμα από τον πρόεδρο δεν εμφανίζεται στο κινητό τηλέφωνο του κοινωνιολόγου.
Μια «κακοφτιαγμένη και άδικη» μεταρρύθμιση
«Δεν μας χρειάζεται πλέον», παρατηρεί ο Jean Viard. «Εμείς;».
Η εποχή που ο Εμανουέλ Μακρόν συγκέντρωνε διανοούμενους και εμπειρογνώμονες σαν κι αυτόν στο Μέγαρο Ελιζέ έχει περάσει. Ο Gilles Finchelstein, επικεφαλής του Ιδρύματος Jean Jaurès, ο οικονομολόγος Jean Pisani-Ferry, ο οποίος συμμετείχε στην ανάπτυξη του προγράμματος του 2017, ή ακόμη και ο Thierry Pech, διευθυντής της δεξαμενής σκέψης Terra Nova, δεν έχουν πλέον την είσοδό τους στο παλάτι. Το καλώδιο έσπασε. Και από τις δύο πλευρές.
Ένα μέρος της παρισινής διανόησης που έβλεπε στον Μακρόν τον άνθρωπο της δεύτερης αριστεράς, έναν Ροκαρντιανό ή ακόμη και έναν Στρος-Κανιάν, απογοητεύτηκε οριστικά μετά το φιάσκο των συντάξεων. Ο ιστορικός Jean Garrigues, τόσο «μακρονόφιλος» κατά τη διάρκεια της πρώτης πενταετίας που κατηγορείται ως «γλείφτης του Μακρόν» στα κοινωνικά δίκτυα, υπογράφει στις 19 Μαρτίου στη Le Monde ένα κείμενο όπου η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού παρουσιάζεται ως «προσωπική αποτυχία του αρχηγού του κράτους», συγκρίνεται με μια «φιλελεύθερη και διαχειριστική μεταρρύθμιση», υπακούοντας σε «εκλογικές ανάγκες». «Η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού ήταν το έναυσμα μιας απογοήτευσης που είναι σύμπτωμα της αποτυχίας ενός πολιτικού συστήματος», εξηγεί ο ιστορικός.
Το κείμενο κρίνεται τόσο κακοστημένο που βγάζει τον Ντομινίκ Στρος Καν από τη σιωπή του. Αν και δεν υποστήριξε ποτέ τον Εμανουέλ Μακρόν, ο πρώην υπουργός Οικονομικών συντάσσει μια αυστηρή αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο ο αρχηγός του κράτους θέλησε να εφαρμόσει τη μεταρρύθμισή του , επισημαίνοντας «τέσσερα λάθη» που, σύμφωνα με τον ίδιο, «οδήγησαν τη χώρα σε αδιέξοδο».
Το νομοσχέδιο αυτό προκαλεί ακόμη και την οργή του Jacques Attali, ο οποίος κάνει λόγο για μια «κακοφτιαγμένη και άδικη» μεταρρύθμιση. Ο πρώην σύμβουλος του Φρανσουά Μιτεράν χαρακτηρίζεται ως ο «πνευματικός πατέρας» του αρχηγού του κράτους: ήταν αυτός που επέλεξε το 2008 τον νεαρό επιθεωρητή Οικονομικών ως συν-συγγραφέα της έκθεσης της επιτροπής Αττάλι που είχε διορίσει ο πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί για τον «εκσυγχρονισμό» της Γαλλίας. Το 2017, ο Jacques Attali περιέγραψε τον Εμανουέλ Μακρόν ως «ένα σπάνιο αγόρι», σε συνδυασμό με έναν «φιλόσοφο» και έναν «μουσικό». Η στάση του αλλάζει. Ο πρόεδρος είναι «ένας μεγάλος τεχνοκράτης», λέει.
«Ειδικοί του Αρχαίου Κόσμου»
Το διαζύγιο έγινε σχεδόν με αμοιβαία συναίνεση. Η τελευταία συνάντηση μεταξύ του Εμανουέλ Μακρόν και των διανοουμένων της σοσιαλδημοκρατικής ή φιλελεύθερης αριστεράς ανάγεται στο μεγαλύτερο μέρος της σε αυτό το μεγάλο συλλαλητήριο του Μαρτίου του 2019 , όταν ο αρχηγός του κράτους, αμήχανος από τη βία της κρίσης των «κίτρινων γιλέκων», κάλεσε 64 εμπειρογνώμονες για να βρουν έμπνευση για τη δεύτερη πράξη της πρώτης πενταετούς θητείας του.
Έκτοτε, εκτός από μερικά γραπτά μηνύματα, επικρατεί σιγή ασυρμάτου. «Οι εμπειρογνώμονες είναι πάντα εμπειρογνώμονες στον αρχαίο κόσμο» είπε ο Εμανουέλ Μακρόν στους στρατιώτες του. Αν εξακολουθεί να ανταλλάσσει απόψεις με τον φίλο του συγγραφέα François Sureau, συντάκτη του πρώτου καταστατικού του προεδρικού κόμματος En Marche!, είναι για να μιλήσει για λογοτεχνία, όχι για πολιτική. «Βρισκόμαστε πολύ μακριά για να έχει νόημα μια ανταλλαγή απόψεων», συνοψίζει ο ακαδημαϊκός.
«Παραμένω σοσιαλδημοκράτης. Πίστεψα, για μια στιγμή, στο «ταυτόχρονα». Δεν πιστεύω πλέον σε αυτό, ούτε στην κυβέρνηση των λεγόμενων «καλύτερων», αυτή η συνέλευση χωρίς πλαίσιο παράγει άκρα», συνεχίζει ένας άλλος ακαδημαϊκός και συγγραφέας, ο Erik Orsenna, τον οποίο είδαμε στο La Rotonde τον Απρίλιο του 2017, για να γιορτάσει την άφιξη στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών του μελλοντικου επικεφαλής του κράτους, απέναντι στην Μαρίν Λεπέν. «Βασικά, ο Εμανουέλ Μακρόν είναι ένας επαρχιώτης που δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ πραγματικά στον πνευματικό κόσμο» , δικαιολογείται ο Olivier Mongin, πρώην διευθυντής του περιοδικού Esprit. «Του λείπει η συμβολική αναγνώριση», παρατηρεί ο συγγραφέας του «Emmanuel Macron à contretemps» (Bayard adults, 2022)
Η υπόθεση είχε ξεκινήσει καλά. Κατά τη διάρκεια της πενταετούς θητείας του Φρανσουά Ολάντ, το νεαρό παιδί-θαύμα από την Αμιένη, πρώην φευγαλέος βοηθός του φιλοσόφου Paul Ricœur στις αρχές της δεκαετίας του 2000, που έγινε αναπληρωτής γενικός γραμματέας των Ηλυσίων και στη συνέχεια υπουργός Οικονομίας, είχε καταπλήξει τον μικρό κόσμο των ιδεών με τις αναφορές του, την τόλμη του και μια σαφή ενσυναίσθηση. «Έχει αυτή την ιδιότητα να σε κάνει να πιστεύεις ότι είσαι ιδιοφυΐα» θυμάται ο ιστορικός και κοινωνιολόγος Marc Lazar. Ο άνθρωπος που ήταν ακόμη μόλις τριάντα ετών και ισχυριζόταν ότι ήταν αριστερός, του άρεσε να δημιουργεί δίκτυα και να περιβάλλεται από στοχαστές τους οποίους προσκαλούσε σε δείπνο στο σπίτι του, στο 15ο διαμέρισμα του Παρισιού, ή σε μια μπρασερί στο Μονπαρνάς, και, μερικές φορές στο Ελιζέ. «Έχει έναν εκπληκτικό μαγνητισμό» , αναγνωρίζει ο ιστορικός François Dosse, στην αρχή της συνάντησης μεταξύ του Μακρόν και του Ricœur, ο οποίος σαγηνεύτηκε πριν απογοητευτεί.
Στρατηγική «λαός έναντι ελίτ»
Ο ιστορικός Pierre Rosanvallon, που βρίσκεται κοντά στο CFDT, είναι επιφυλακτικός και παραμένει σε απόσταση, ενώ ο κύκλος των «διανοουμένων» διευρύνεται σχεδόν όσο και οι φιλοδοξίες του Εμανουέλ Μακρόν. Στο υπουργείο Οικονομικών, το ζεύγος Μακρόν προσκαλεί στο τραπέζι του, μαζί με τον Alexis Kohler, τότε διευθυντή του υπουργικού συμβουλίου του νεαρού υπουργού που έγινε ο πανίσχυρος γενικός γραμματέας των Ηλυσίων, τον Philippe Grangeon, μελλοντικό ειδικό σύμβουλο του Εμμανουέλ Μακρόν, τον Gilles Finchelstein, τον Jean Pisani-Ferry, τον Thierry Pech ή ακόμη και τον Olivier Mongin. Ο Εμμανουέλ Μακρόν μιλάει τη σοσιαλδημοκρατική γλώσσα.
Αλλά, από το καλοκαίρι του 2016, ο Gilles Finchelstein απομακρύνθηκε, αντιτιθέμενος στη στρατηγική «λαός εναντίον ελίτ» , την οποία είδε να διαμορφώνεται για την εκστρατεία. Ο Marc Lazar διαβάζει το Révolution (XO, 2016), το προγραμματικό βιβλίο του μελλοντικού προέδρου. Οι υπόλοιποι δεν εντοπίζουν – ακόμη – καμία παρεξήγηση. Αλλά οι σταθερές θέσεις του αρχηγού του κράτους για τη μετανάστευση σκάβουν μια πρώτη γραμμή ρήξης το 2018. Η σχέση διαλύεται. Η απογοήτευση των πνευματικών ελίτ απηχείται σε φόρουμ και αναπτυξιακά βιβλία, μέχρι τη χαριστική βολή της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης.
«Είναι τα βρώμικα χέρια», συνοψίζει ο Jonathan Guémas, επικαλούμενος το έργο του Sartres για να υποστηρίξει ότι οι ιδέες αναγκαστικά καταστρέφονται από την άσκηση της εξουσίας. «Δύσκολο να ξέρουμε ποιος έκανε λάθος, αυτός ή εμείς», παραδέχεται ο Jean Pisani-Ferry. Ο Εμμανουέλ Μακρόν μοιάζει αναίσθητος στην απογοήτευση ενός περιβάλλοντος που, ακόμη και χθες, τον χάιδευε. Αλλά γυρίζει όταν τα βέλη ρίχνει ο Pierre Rosanvallon, ο οποίος, στις 17 Απριλίου, φοβάται «την πιο σοβαρή δημοκρατική κρίση από το τέλος της σύγκρουσης στην Αλγερία». Ο αρχηγός του κράτους απαντά στον καθηγητή στο College de France, την Τετάρτη 19 Απριλίου, από ένα ταξίδι στην Αλσατία, όπου αποδοκιμάστηκε από το πλήθος: «Σέβομαι τον διανοούμενο, αλλά φοβάμαι, μερικές φορές, ότι θα γίνει ακτιβιστής». Σημάδι ενός διαχωρισμού που καταγράφηκε οριστικά.
