«Ο τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποσταθεροποιεί με την επιθετική εξωτερική πολιτική του την περιοχή. Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν απάντηση για τις νέο-οθωμανικές φιλοδοξίες του», γράφει άρθρο του Spiegel.
Στην ανάλυση του ανταποκριτή του περιοδικού στην Τουρκία, Maximilian Popp, αναφέρονται τα εξής:
Το 2001 ο Ahmet Davutoglu, ένας μέχρι τότε εν πολλοίς άγνωστος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στην Κων/πολη, δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο «Stratejik Derinlik» («Στρατηγικό βάθος»), στο οποίο ζητούσε μια ανακατεύθυνση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η Τουρκία, μετά την ίδρυσή της από τον Atatürk το 1923, είχε αυτοκαθοριστεί ως ουδέτερο κράτος. Ναι μεν ως νατοϊκός εταίρος ήταν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο στο πλευρό της Δύσης, αλλά κατά το πλείστον έμενε μακριά από τις διενέξεις της περιοχής, ιδιαίτερα αυτές της Μέσης Ανατολής.
Αντιθέτως, ο Davutoglu προέβλεπε για την Τουρκία, στην παράδοση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έναν ηγετικό ρόλο μεταξύ της βορείου Αφρικής και των Βαλκανίων. Αυτή η στάση ήταν πολύ βολική για τον νέο, ισλαμιστή Π/Θ Recep Tayyip Erdogan. Ούτως ή άλλως, αυτός ονειρευόταν να έρθει σε ρήξη με τις αρχές του Ατατούρκ. Ο Ερντογάν έκανε τον Νταβούτογλου σύμβουλο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, αργότερα ΥΠΕΞ και πρωθυπουργό. Οι ειδικοί κατασκεύασαν μια έννοια για τις νέες τουρκικές φιλοδοξίες: νέο-οθωμανισμός.
Στο μεταξύ, ο Ερντογάν και ο αρχιστράτηγός του τσακώθηκαν, ο Νταβούτογλου έφυγε πέρσι από το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ και ίδρυσε δικό του κόμμα. Ωστόσο, το δόγμα του , ο νέο-οθωμανισμός, ισχύει σήμερα περισσότερο από ποτέ. Και μάλιστα, παρότι μετά από χτυπήματα που δέχτηκε η Τουρκία-μεταξύ άλλων στη Συρία- θεωρούνταν ήδη ξεπερασμένο.
Μόλις προ τινος ολοκλήρωσε η κυβέρνηση με στόμφο τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας στην Κων/πολη σε τζαμί. Ο Ατατούρκ κάποτε την είχε ανακηρύξει Μουσείο. Την περασμένη εβδομάδα ο ίδιος ο Ερντογάν συμμετείχε εκεί στην προσευχή της Παρασκευής. Η ημερομηνία είχε επιλεγεί συνειδητά: Στις 24 Ιουλίου 1923 ο Ατατούρκ και οι Σύμμαχοι υπέγραψαν τη Συνθήκη της Λωζάννης, που καθόριζε τα εδάφη της σύγχρονης Τουρκίας. Ο Ερντογάν έστειλε δύο μηνύματα: Η κληρονομιά του Ατατούρκ βγαίνει οριστικά από τη μέση. Και η Τουρκία δεν αναγνωρίζει περαιτέρω τα υφιστάμενα σύνορα.
Το τι σημαίνει αυτό το κατέστησε σαφές, όταν επίσης την περασμένη εβδομάδα έστειλε ένα ερευνητικό πλοίο προς τα ελληνικά νησιά σε αναζήτηση πρώτων υλών. Η Ελλάδα αντέδρασε, θέτοντας τις ένοπλες δυνάμεις της σε επιφυλακή. Μόνον η παρέμβαση της Γερμανίας ηρέμησε τη διένεξη, σύμφωνα με δημοσιεύματα. Μια ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ των γειτονικών χωρών απετράπη σε πρώτη φάση, θέλουν να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις, η διαμάχη όμως απλώς ανεβλήθη. Η Άγκυρα εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία για να προκαλεί την Ελλάδα.
Επισήμως η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ. Εδώ και λίγο καιρό ωστόσο συμπεριφέρεται όλο και πιο συχνά σαν ανταγωνιστής της Δύσης, μερικές φορές μάλιστα σαν εχθρός.
Ο Ερντογάν έδωσε εντολή στον στρατό του να εισβάλει στη Συρία, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της Ευρώπης και των ΗΠΑ, για να εκδιώξει από τη συνοριακή περιοχή την κουρδική εθνοφρουρά YPG. Στη Λιβύη εξόπλισε το καθεστώς του Π/Θ Fayez Sarraj, αν και ο ίδιος τον Ιανουάριο, στη σύνοδο του Βερολίνου, είχε δεσμευθεί να μην εμπλακεί στον εμφύλιο πόλεμο. Τον Ιούνιο, τουρκικά πολεμικά πλοία, ερίζοντας για φερόμενες παραδόσεις όπλων στη Λιβύη, βρέθηκαν στα πρόθυρα να ανοίξουν πυρ εναντίον μιας γαλλικής φρεγάτας.
Ο Ερντογάν βρίσκεται εσωπολιτκά υπό πίεση όσο σπάνια άλλοτε. Οι οικονομικές προοπτικές, που ήταν ήδη πριν από τον κορωνοϊό ζοφερές, επιδεινώθηκαν περαιτέρω από την πανδημία. Με τον Νταβούτογλου και τον πρώην ΥΠΕΞ Ali Babacan έχει για πρώτη φορά ανταγωνιστές στο συντηρητικό στρατόπεδο.
Παρ’ όλα αυτά δεν θα αρκούσε να υποτιμηθούν οι περιπέτειες της εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν ως απλοί ελιγμοί απόσπασης της προσοχής. Ο τούρκος Πρόεδρος, σύμφωνα με όλα όσα ακούγονται από το περιβάλλον του, θεωρεί εαυτόν πράγματι σπουδαίο ηγέτη – ίδιου βεληνεκούς με τους ομολόγους του των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας.
Ο ιμπεριαλισμός του Νταβούτογλου είχε κυρίως θρησκευτικά κίνητρα. Ήθελε να καθιερώσει την Τουρκία ως σουννιτική ηγετική δύναμη, εγχείρημα που τα χρόνια μετά την Αραβική Άνοιξη απέτυχε οικτρά. Κι ο Ερντογάν βέβαια είναι ισλαμιστής. Τον ενδιαφέρει όμως κυρίως η διεθνής σημασία που θα έχει. Η ιδεολογία έρχεται σε δεύτερη μοίρα.
Γι’ αυτό ο τουρκικός νέο-οθωμανισμός εν έτει 2020 είναι διαφορετικός από ό,τι τα πρώτα χρόνια της κυβέρνησης του ΑΚΡ: περισσότερο πραγματιστικός, χωρίς διακρίσεις, περισσότερο απρόβλεπτος. Ο Ερντογάν μιμείται τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Μπαίνει παντού, όπου του δοθεί ευκαιρία: Σχεδιάζει στρατιωτικές βάσεις στη βόρειο Αφρική, κατασκευάζει τζαμιά στη Βαλκανική, κρατάει υπό κατοχή τμήματα της Συρίας.
Η Άγκυρα εκμεταλλεύεται το κενό που υπάρχει μετά την απόσυρση των ΗΠΑ από την παγκόσμια πολιτική. Ποτέ άλλοτε όσο σήμερα δεν ήταν τόσο μικρή για φιλόδοξες μεσαίες δυνάμεις η εμπλοκή που είναι απαραίτητη για να συγκαθορίσουν τον ρουν της ιστορίας. Στη Λιβύη ήταν αρκετές για τον Ερντογάν μερικές χιλιάδες σύρων μισθοφόρων, για να αναδειχθεί ανεπίσημος κυρίαρχος του δυτικού τμήματος της χώρας.
Ακόμα και μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες, οι Ευρωπαίοι δεν βρήκαν τρόπο να αντιμετωπίσουν κατάλληλα τον ταραχοποιό από την Άγκυρα. Λόγω των στενών οικονομικών σχέσεων με την Τουρκία θα είχαν μέσα στη διάθεσή τους να μπλοκάρουν τον Ερντογάν. Η ΕΕ και η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα μπορούσαν, εν ανάγκη, να ασκήσουν πίεση μέσω οικονομικών κυρώσεων στην Τουρκία. Αντ’ αυτών κάθονται και κοιτάζουν, με ένα κράμα αμηχανίας και εκνευρισμού, πώς ο τούρκος ηγέτης τελειοποιεί την επιρροή του – και αποσταθεροποιεί όλο και περισσότερο την περιοχή.
