Ο ακροδεξιός πολιτικός Όλιβερ Κίρχνερ προσέφερε στους υποστηρικτές του κόμματός του μια απροσδόκητη «καυτή» συμβουλή για την επόμενη μεγάλη τάση: «Επενδύστε σε πάνες».
Η λογική του; Η άνοδος της ακροδεξιάς του Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) είχε σοκάρει τόσο πολύ τα «παλιά κόμματα», εξήγησε, που το κατεστημένο λερώνει τώρα τα παντελόνια του.
Αφήνοντας το παιδικό χιούμορ, ο Κίρχνερ, ένας από τους εκπροσώπους του AfD στα κρατίδια, σκλήρυνε στη συνέχεια τον τόνο του σε μια συνάντηση ερωτήσεων και απαντήσεων με τους πιστούς του κόμματος στην ανατολική πόλη Μαγδεμβούργο τον περασμένο μήνα. Ήταν, συνέχισε, καιρός να διώξουμε τα παραδοσιακά κόμματα και να τους δώσουμε την τιμωρία τους «για ό,τι έκαναν σε αυτή τη χώρα, για ό,τι έκαναν στους πολίτες και για ό,τι έκαναν στο Volk».
Σε όλη την Ευρώπη, η ριζοσπαστική δεξιά βρίσκεται σε άνοδο. Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αυτή την εβδομάδα θα αποκαλύψουν πόσο.
Στη Γαλλία, το ακροδεξιό κόμμα Εθνικός Συναγερμός είναι σε καλό δρόμο για να λάβει το ένα τρίτο των ψήφων, υπερδιπλάσια υποστήριξη από τον πλησιέστερο αντίπαλό του, το κόμμα Αναγέννηση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Στη Γερμανία, παρά μια σειρά σκανδάλων, το AfD οδεύει προς τη δεύτερη θέση, μπροστά από κάθε εταίρο του κυβερνητικού συνασπισμού του καγκελάριου Όλαφ Σολτς. Στην Ιταλία, το δεξιό κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι βρίσκεται πολύ μπροστά από την ομάδα που το καταδιώκει.
Με παρόμοια αποτελέσματα να αναμένονται σε πολλές από τις μικρότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το επόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναμένεται να έχει περισσότερα μέλη από την ακροδεξιά παρά από την ιστορικά κυρίαρχη δύναμη του σώματος, το συντηρητικό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα.
Σε μια ήπειρο που υπερηφανεύεται ότι έχει αναπαύσει τα φαντάσματα του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο, η επανεμφάνιση της ριζοσπαστικής δεξιάς ως πολιτική δύναμη προκαλεί σοκ. Αν και τα λαϊκιστικά, εθνικιστικά κόμματα της Ευρώπης είναι πιθανό να παραμείνουν πολύ εύθραυστα για να ασκήσουν αμβλεία εξουσία μετά την καταμέτρηση των ψήφων το βράδυ της Κυριακής, το γεγονός και μόνο της επιτυχίας τους θα προκαλέσει μια πολιτική αναταραχή αντίστοιχη με εκείνη που προκάλεσε η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ το 2016. Τα αποτελέσματα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, άλλωστε, χρησιμεύουν ως βαρόμετρο για το πού κατευθύνεται η εθνική πολιτική σε ορισμένες από τις πιο κρίσιμες πρωτεύουσες της Ευρώπης.
Πριν από πέντε χρόνια, ένα «πράσινο κύμα» στις εκλογές του 2019 για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ώθησε τους ηγέτες της ηπείρου να δρομολογήσουν μια κοσμογονική αναδιάρθρωση της οικονομίας με στόχο να καταστεί η ΕΕ κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Φέτος, το ρεύμα ρέει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μια ακόμη ισχυρότερη επίδοση των κομμάτων που κάποτε αποφεύγονταν ως πολύ τοξικά για να συνεργαστούν, θα έχει πιθανότατα ακόμη μεγαλύτερη επίδραση, καθώς οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης συνειδητοποιούν ότι η ριζοσπαστική δεξιά δεν είναι πλέον στις πύλες – είναι μέσα στο παλάτι και δεν μπορεί πλέον να αγνοηθεί.
Τι κρύβεται πίσω από την άνοδο της ακροδεξιάς
Ένα πρόσφατο βράδυ στη βελγική πόλη Dworp, ο Tom Van Grieken, ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος Vlaams Belang, ανέβηκε στη σκηνή με υποδοχή ροκ σταρ. Το κόμμα του – το οποίο θέλει να αποσπάσει τη φλαμανδόφωνη περιοχή του Βελγίου σε ανεξάρτητο κράτος – αντλεί μεγάλο μέρος της υποστήριξής του από νέους άνδρες που επιθυμούν την αλλαγή.
«Απλά το αισθάνεσαι, είμαστε η ελπίδα τόσων πολλών Φλαμανδών», δήλωσε ο Van Grieken. “Τι κάνουν αυτοί οι πολιτικοί; Ανοησίες περί φύλου, κλιματική τρέλα και – «ωχ όχι» – το τέλος του κόσμου. Δεν δίνουν σημασία σε αυτό που απασχολεί όλο και περισσότερους Φλαμανδούς: Όχι το τέλος του κόσμου, αλλά οικονομικά το τέλος του μήνα”.
Οι εξεγερμένοι εξτρεμιστές της Ευρώπης έχουν πολλά ονόματα: ακροδεξιοί, ριζοσπαστικοί δεξιοί, σκληροί δεξιοί, ευρωσκεπτικιστές, λαϊκιστές. Οι επικριτές τους τους αποκαλούν φασίστες ή αυταρχικούς. Αυτοί προτιμούν να περιγράφουν τους εαυτούς τους ως συντηρητικούς, κυριαρχιστές, εθνικιστές – ακόμη και ως δημοκράτες.
«Η Ευρώπη πρέπει να σταματήσει να μιλάει για την ακροδεξιά», δήλωσε ο Gerolf Annemans, μέλος του Vlaams Belang και πρόεδρος του ακροδεξιού πανευρωπαϊκού κόμματος Ευρωπαϊκή Ταυτότητα και Δημοκρατία. «Αν κοιτάξετε τις πολιτικές, αν κοιτάξετε πού βρισκόμαστε στην εξουσία, δεν είμαστε πια στο περιθώριο της πολιτικής. Είμαστε πλέον η κεντροδεξιά», πρόσθεσε.
Αν και η ριζοσπαστική δεξιά έχει διάφορες εκδοχές, αυτό που τους ενώνει είναι μια άποψη για τον κόσμο που επικεντρώνεται γύρω από ένα εθνικό έθνος-κράτος, η εχθρότητα απέναντι στους μετανάστες, ειδικά αν είναι μουσουλμάνοι, και ο σκεπτικισμός απέναντι σε υπερεθνικούς οργανισμούς όπως η ΕΕ, τα Ηνωμένα Έθνη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, το ΝΑΤΟ.
Ορισμένοι πολιτικοί της ριζοσπαστικής δεξιάς είναι οικονομικοί ελευθεριακοί, αλλά περισσότεροι υποστηρίζουν ένα ισχυρό, προστατευτικό κράτος – τουλάχιστον όταν πρόκειται για εκείνους που θεωρούν πολίτες. Εκτός από τον φατριασμό που μαστίζει τους παθιασμένους, η Ρωσία είναι το μεγαλύτερο σημείο διαίρεσης. Ορισμένα κόμματα, όπως το AfD ή το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας, είναι ανοιχτοί οπαδοί του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Άλλα, όπως οι Αδελφοί της Ιταλίας της Μελόνι ή το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη της Πολωνίας, είναι, για λόγους πεποίθησης ή ευκολίας, από τους πιο ένθερμους αντιπάλους του.
Καθώς η ριζοσπαστική δεξιά ξεφεύγει από τις παρυφές, αντλεί ψήφους από μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Στους υποστηρικτές της περιλαμβάνονται αγρότες και εργάτες που κατηγορούν τις πολιτικές της ΕΕ για την εξαφάνιση των μέσων διαβίωσής τους και ψηφοφόροι της μεσαίας τάξης που ανησυχούν για τη μετανάστευση και τη διάλυση αυτού που θεωρούν παραδοσιακές αξίες. Περιλαμβάνουν όλο και περισσότερο νέους ανθρώπους που αγωνιούν για το αυξανόμενο κόστος ζωής ή απλά γοητεύονται από το επόμενο νέο πράγμα.
Η μετανάστευση παίζει κεντρικό ρόλο στην έλξη, αλλά και θέματα πολιτιστικού πολέμου, όπως η πρόσβαση στην άμβλωση ή τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+. Πιο πρόσφατα, τα λαϊκιστικά κόμματα της Ευρώπης έχουν προσθέσει την οργή για τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς στον κατάλογο των καυτών θεμάτων τους.
Στη δυναμική της ριζοσπαστικής δεξιάς συμβάλλει και η έλλειψη ελκυστικών εναλλακτικών λύσεων. Συνήθως σε περιόδους αστάθειας – πόλεμοι, πανδημίες, οικονομική αβεβαιότητα – οι ψηφοφόροι συρρέουν προς τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας. Σήμερα, αυτά τα κόμματα έχουν, σε πολλές χώρες, διαλυθεί. Για δεκαετίες, η ευρωπαϊκή Δεξιά και η Αριστερά πάλευαν για το κέντρο, και σαν δύο μεθυσμένοι πυγμάχοι, κατέρρευσαν, αφήνοντας την αρένα ανοιχτή για νέους διεκδικητές.
Στον τελευταίο γύρο των ευρωπαϊκών εκλογών, αυτό οδήγησε σε εκρηκτικές ευκαιρίες για φιλελεύθερους εξεγερμένους όπως ο Μακρόν στη Γαλλία ή οι Πράσινοι στη Γερμανία. Αυτή τη φορά, αυτοί που μπαίνουν στο κέντρο του ρινγκ προέρχονται από την άλλη πλευρά του αναδυόμενου πολιτικού χάσματος της Ηπείρου.
Η άφιξη της ριζοσπαστικής δεξιάς στην ευρωπαϊκή σκηνή θα έχει μακροχρόνιο αντίκτυπο. Οι πολιτικές συμμαχίες που διαμορφώνονται στην πρώιμη ενηλικίωση τείνουν να διαρκούν μια ζωή. Και σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η υποστήριξη προς τον Τραμπ και τους Ρεπουμπλικάνους του MAGA συγκεντρώνεται μεταξύ των ηλικιωμένων- στην Ευρώπη, οι εξεγερμένοι έχουν επίσης κατακτήσει την ψήφο των νέων – πιθανότατα κλειδώνοντας την υποστήριξη για τις επόμενες δεκαετίες.
Η ριζοσπαστική δεξιά ξεσπά
Ήταν μια συννεφιασμένη μέρα του Ιανουαρίου στο Agen, μια μικρή πόλη στη νοτιοδυτική Γαλλία, όταν δεκάδες τρακτέρ με βρυχηθμούς εμφανίστηκαν για να προκαλέσουν προβλήματα. Για μέρες, οι αγρότες έκαιγαν λάστιχα και έριχναν κοπριά στις προσόψεις των τραπεζών και των δημόσιων κτιρίων της πόλης. «Αν αυτό χρειάζεται για να υπάρξει αντίδραση, ας είναι έτσι», δήλωσε η Aurélie Armand, αγρότισσα και τοπικός ηγέτης του κινήματος διαμαρτυρίας.
Οι υψηλοί φόροι και οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί, είπε, ήταν πίσω από τα οργισμένα ξεσπάσματα των αγροτικών κοινοτήτων σε όλη την Ήπειρο. Για να μην αφήσουν καμία αμφιβολία για το πού επιρρίπτεται η ευθύνη, οι διαδηλωτές έβαλαν φωτιά σε μια ευρωπαϊκή σημαία, στέλνοντας μαύρο καπνό να υψώνεται στον λευκό ουρανό.
Για δεκαετίες, οι ηγέτες των μεγάλων πολιτικών κομμάτων πίστευαν ότι θα μπορούσαν να κρατήσουν τη ριζοσπαστική δεξιά εντελώς έξω από την πολιτική. Δημιουργώντας αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν cordon sanitaire – ή τείχος προστασίας – αρνήθηκαν απλώς να βασιστούν στις ψήφους τους για να σχηματίσουν κυβέρνηση ή να περάσουν νομοθεσία. Το 2000, όταν ο Jörg Haider, ο ηγέτης του ακροδεξιού Κόμματος των Ελευθέρων της Αυστρίας, προσχώρησε σε κυβέρνηση συνασπισμού, οι άλλοι ηγέτες της ΕΕ αντέδρασαν με οργή, αποφεύγοντας τη χώρα διπλωματικά για μήνες.
Οι ψηφοφόροι, ως επί το πλείστον, συμφώνησαν. Ανεξάρτητα από το πόσες ψήφους έλαβαν οι ακροδεξιοί ηγέτες της Γαλλίας, όπως η Μαρίν Λεπέν ή ο πατέρας της, στον πρώτο γύρο των εκλογών, οι πολίτες από όλα τα άλλα ρεύματα του φάσματος συσπειρώνονταν γύρω από τον αντίπαλό τους στον δεύτερο γύρο για να τους κρατήσουν μακριά.
Σήμερα, το cordon sanitaire έχει καταρρεύσει. Ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα βρίσκονται στην εξουσία ή υποστηρίζουν την κυβέρνηση σε επτά από τις 27 χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας, της Σουηδίας, της Ουγγαρίας και της Τσεχικής Δημοκρατίας. Η Ολλανδία πρόκειται να ενταχθεί στις τάξεις τους, με τον αντι-ισλαμιστή Geert Wilders να κρατά τα ηνία. Στην Αυστρία, οι κληρονόμοι του Κόμματος Ελευθερίας του Χάιντερ προηγούνται στις δημοσκοπήσεις, ενώ οι εκλογές έχουν προγραμματιστεί για αργότερα φέτος. Εάν καταλάβουν την εξουσία στη Βιέννη, το ένα τρίτο των εθνικών κυβερνήσεων της ΕΕ θα εξαρτάται από την ακροδεξιά για την επιβίωσή τους.
Όπως και στις ΗΠΑ, όπου η εκλογή του Τραμπ θεωρείται ευρέως ότι δίνει την άδεια στους ανθρώπους να υποστηρίζουν πολιτικές απόψεις που κάποτε ίσως θεωρούνταν πολύ ακραίες, η άνοδος της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής δεξιάς έχει μετακινήσει το λεγόμενο παράθυρο Όβερτον, το εύρος των ιδεών που θεωρούνται αποδεκτές προς συζήτηση.
Ακόμη και πριν εισέλθει στους αιθουσών της εξουσίας, η ακροδεξιά είχε αλλάξει την πορεία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Η ίδια η απειλή της ανόδου της σκλήρυνε την πολιτική για το μεταναστευτικό και τρόμαξε τα κεντρώα κόμματα ώστε να μετριάσουν τις προσπάθειές τους για τη διάσωση του πλανήτη. Τα κέρδη αυτής της εβδομάδας θα μπορούσαν εύκολα να διαμορφώσουν τη συζήτηση σχετικά με την υποστήριξη της Ουκρανίας και τις κοινωνικές πολιτικές, όπως η υποστήριξη της πρόσβασης στις αμβλώσεις ή τα δικαιώματα των LGBTQ+.
Ο ρόλος της Ουγγαρίας είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα για το πώς η δεξιά μπορεί να διαμορφώσει την πολιτική όταν καταλαμβάνει ένα σημαντικό αξίωμα. Αν και η χώρα είναι σχετικά μικρή, με λιγότερους από 10 εκατομμύρια κατοίκους, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν έχει παίξει ρόλο αποκλεισμού στις Βρυξέλλες, διαταράσσοντας τις προσπάθειες της ΕΕ να αναδιανείμει τους αιτούντες άσυλο και να στηρίξει την Ουκρανία στον αγώνα της κατά της Ρωσίας.
Πάνω από κάθε συζήτηση για την πολιτική αναδιάταξη της Ευρώπης δεσπόζει η Γαλλία, όπου τα δύο μεγαλύτερα ακροδεξιά κόμματα προβλέπεται να συγκεντρώσουν περίπου το 40% των ψήφων στις εκλογές αυτής της εβδομάδας, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση του POLITICO. Εάν τα αποτελέσματα επιβεβαιωθούν την Κυριακή, θα τεθεί το ερώτημα εάν οι ψηφοφόροι είναι έτοιμοι να δώσουν στη ριζοσπαστική δεξιά μια ευκαιρία για την προεδρία όταν θα προσέλθουν ξανά στις κάλπες το 2027.
Η άνοδος της Μελόνι στην Ιταλία έχει ήδη αλλάξει την ευρωπαϊκή πολιτική σε θέματα όπως το μεταναστευτικό. Αλλά ενώ ο ιταλός πρωθυπουργός έχει προσκολληθεί στην επικρατούσα τάση σε θέματα όπως η υποστήριξη του ΝΑΤΟ και η Ουκρανία, λίγοι πιστεύουν ότι η Λεπένθα έκανε το ίδιο.
Η ακροδεξιά ηγέτιδα έχει δεσμευτεί να βγάλει τη Γαλλία από την ολοκληρωμένη στρατιωτική διοίκηση του ΝΑΤΟ και έχει ζητήσει να αφαιρεθούν από την ΕΕ πολλές από τις εξουσίες της. Μια έκθεση του γαλλικού κοινοβουλίου του 2023 κατηγόρησε το κόμμα της ότι λειτουργεί ως φερέφωνο του Κρεμλίνου. Εάν η Λεπέν ή κάποιος άλλος ακροδεξιός ηγέτης πάρει τα κλειδιά του Μεγάρου των Ηλυσίων, η ΕΕ μπορεί όχι μόνο να κάνει μια ξαφνική και ενδεχομένως μη αναστρέψιμη στροφή προς τα δεξιά – μπορεί να αρχίσει να διαλύεται.
Η πραγματική ανησυχία για τη ριζοσπαστική δεξιά
Στην εκδήλωση του AfD στο Μαγδεβούργο, ο Κίρχνερ και οι συνεργάτες του κόμματός του παρουσίασαν τη Γερμανία σε μια σχεδόν κατακλυσμιαία κατάσταση παρακμής. Οι πολιτικές ελίτ, σύμφωνα με την απεικόνισή τους, είχαν αφήσει τη χώρα να κατακλυστεί από αιτούντες άσυλο, είχαν εισαγάγει πράσινες πολιτικές που επέφεραν την αποβιομηχάνιση της οικονομίας και ακολουθούσαν πολεμοχαρείς πολιτικές έναντι της Ρωσίας που κινδύνευαν να παρασύρουν τη Γερμανία σε πόλεμο.
Ο Κίρχνερ περιέγραψε τις προσπάθειες των κυρίαρχων πολιτικών να χαρακτηρίσουν το κόμμα ως αντιδημοκρατικό ως μέρος μιας μεγάλης συνωμοσίας για την καταστολή της βούλησης του γερμανικού λαού, δηλώνοντας ότι η σημερινή κυβέρνηση είναι χειρότερη από τη Στάζι, τη μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας.
«Εμείς είμαστε αυτοί που πραγματικά προσπαθούμε να σώσουμε τη δημοκρατία σε αυτή τη χώρα», είπε.
Όπως και με τον Τραμπ, το πιο σημαντικό ερώτημα σχετικά με τη ριζοσπαστική δεξιά της Ευρώπης δεν είναι τι θα κάνει με την εξουσία της. Είναι το αν θα την εγκαταλείψει ποτέ.
Πολλά από τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα της Ευρώπης φέρουν το DNA αποφασιστικά αντιδημοκρατικών καθεστώτων. Ο Björn Höcke, ο ηγέτης του AfD στο ανατολικό γερμανικό κρατίδιο της Θουριγγίας, τιμωρήθηκε πρόσφατα με πρόστιμο επειδή χρησιμοποίησε ένα απαγορευμένο ναζιστικό σύνθημα. Στην Ιταλία, ο Ρομπέρτο Βανάτσι, υποψήφιος του ακροδεξιού κόμματος Λέγκα, προέτρεψε τους ψηφοφόρους να σημειώσουν τα ψηφοδέλτιά τους με έναν λατινικό αριθμό Χ, μια αναφορά στο Xª MAS – ή La Decima – μια μονάδα του στρατού του Μπενίτο Μουσολίνι που ήταν διάσημη για τη διεξαγωγή αντιποίνων εναντίον αμάχων μετά από επιθέσεις ανταρτών. Το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1950 από έναν πρώην στρατηγό των SS.
Η Ουγγαρία, όπου ο Όρμπαν είναι πρωθυπουργός από το 2010, προσφέρει και πάλι μια ματιά στο τι θα μπορούσε να έρθει. Η κυβέρνηση έχει κατηγορηθεί για υπονόμευση της δικαιοσύνης, υπονόμευση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και νοθεία του εκλογικού συστήματος. Οι πιο πρόσφατες εκλογές της χώρας το 2022 «αμαυρώθηκαν από την απουσία ίσων όρων ανταγωνισμού», σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ).
Ορισμένοι ανησυχούν ότι η Ρώμη ακολουθεί τα βήματα της Βουδαπέστης. Η Μελόνι και οι σύμμαχοί της έχουν αναπτύξει αγωγές δυσφήμισης εναντίον αριστερών επικριτών της στα μέσα ενημέρωσης. Δημοσιογράφοι του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα RAI κατηγόρησαν την κυβέρνησή της ότι «προσπαθεί να μετατρέψει τη RAI σε φερέφωνο της κυβέρνησης». Επιδιώκει επίσης να περιορίσει την εξουσία της δικαστικής εξουσίας και να ξαναγράψει το σύνταγμα για να ενισχύσει τον πρωθυπουργό και να αποδυναμώσει την ικανότητα του προέδρου να ελέγχει την κυβέρνηση.
Ενώ προηγούμενες ιταλικές κυβερνήσεις έχουν κάνει παρόμοιες προτάσεις και έχουν αντιμετωπίσει παρόμοιες κατηγορίες, ενέργειες όπως αυτές ακούγονται διαφορετικά όταν το εκλογικό λογότυπο του κυβερνώντος κόμματος είναι η τρίχρωμη φλόγα, σύμβολο που χρησιμοποιείται από το νεοφασιστικό πολιτικό κόμμα που ιδρύθηκε από τον πρώην επιτελάρχη του Μουσολίνι στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Είτε είναι καιρός να επενδύσουμε σε πάνες είτε όχι, ο Κίρχνερ, ο ακροδεξιός πολιτικός, είχε δίκιο να πει ότι τα κυρίαρχα κόμματα της Ευρώπης θα πρέπει να ανησυχούν. Το ερώτημα που θα απαντηθεί τους επόμενους μήνες και χρόνια είναι αν ανησυχούσαν αρκετά.
