Μόλις δύο εβδομάδες μετά την ανακοίνωση της δωρεάν προμήθειας φυσικού αερίου από ένα νέο κοίτασμα στη Μαύρη Θάλασσα, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ακολούθησε αυτή την εβδομάδα με περισσότερα «καλά νέα» για τους Τούρκους στο μέτωπο της ενέργειας, λίγες μέρες πριν τις κρίσιμες εκλογές στην Τουρκία.
Με άψογο συγχρονισμό πριν από την ψηφοφορία της 14ης Μαΐου, ο Ερντογάν δήλωσε σε πλήθος υποστηρικτών του στη συντηρητική πόλη, την Κόνια, ότι η Τουρκία ανακάλυψε ένα τεράστιο νέο κοίτασμα πετρελαίου στα σύνορα με τη Συρία, το οποίο θα παρέχει στη χώρα περίπου 100.000 βαρέλια την ημέρα – λίγο περισσότερο από το ένα δέκατο της ημερήσιας κατανάλωσης.
Είναι ένα μήνυμα που αναμένει ότι θα «ζεστάνει» τους υποστηρικτές του στην εκστρατεία του για να κάνει την Τουρκία ξανά μεγάλη. Πατώντας σε ένα πατριωτικό και συχνά εθνικιστικό εκλογικό σώμα, ο Ερντογάν απολαμβάνει την εικόνα του εαυτού του ως ο αυτάρκης ηγέτης που σπάει την εξάρτηση της Τουρκίας από τις ξένες τεχνολογίες, ιδίως στον αμυντικό τομέα. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, έχει συνδέσει τον εαυτό του με το εγχώριας κατασκευής ηλεκτρικό αυτοκίνητο Togg, το μαχητικό αεροσκάφος «Kaan» και το Anadolu, το πρώτο αεροπλανοφόρο της Τουρκίας.
Η ενέργεια ταιριάζει απόλυτα σε αυτή την εικόνα της Τουρκίας που κρατάει τα νώτα της. «Ακριβώς όπως και με την αμυντική βιομηχανία, η ενεργειακή ανεξαρτησία είναι επίσης απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματική ελευθερία μιας χώρας και ενός έθνους», δήλωσε ο Ερντογάν στο πλήθος που κυμάτιζε τη σημαία στην Κόνια την Τρίτη.
Η αισιόδοξη ρητορική, ωστόσο, αποκρύπτει τον βαθμό στον οποίο η Τουρκία είναι μαζικός εισαγωγέας στον τομέα της ενέργειας και έχει ιδιαίτερη εξάρτηση από τη συνεργασία της με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν στην ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας και στη δημιουργία ενός περιφερειακού κόμβου φυσικού αερίου. Η Τουρκία εξαρτάται σε συντριπτικό βαθμό από το ξένο πετρέλαιο και φυσικό αέριο για πολύ πάνω από το 90% της ζήτησης, και το υπουργείο Ενέργειας λέει ότι πάνω από το ένα τρίτο των εισαγωγών πετρελαίου και πετρελαιοειδών προέρχεται από τη Ρωσία. Η ενεργειακή ανεξαρτησία είναι μια μακρινή προοπτική, ενώ οι ενεργειακές σχέσεις με τον Πούτιν αποτελούν βασική στρατηγική προτεραιότητα.
Νικητής των εκλογών
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ενέργεια είναι ένα καυτό θέμα. Μετά από χρόνια εκτίναξης του πληθωρισμού, πολλές τουρκικές οικογένειες ανησυχούν περισσότερο για το πώς θα μπορέσουν να γεμίσουν το αυτοκίνητό τους με βενζίνη παρά για την αγορά ενός ακριβού Togg. Τον Σεπτέμβριο, οι αρχές ανακοίνωσαν ότι οι λογαριασμοί ρεύματος και οι τιμές του φυσικού αερίου θα αυξηθούν κατά 20% για τα νοικοκυριά και κατά περίπου 50% για τη βιομηχανία, συμβάλλοντας στην εκτόξευση του πληθωρισμού σε ποσοστό άνω του 85% το φθινόπωρο του 2022.
«Αυτή τη στιγμή, όλοι στη χώρα μιλούν για την τιμή των κρεμμυδιών, αλλά αν μιλήσετε με επιχειρήσεις και αγρότες, οι τιμές της ενέργειας οδηγούν σε αυτό και είναι μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες τους», δήλωσε η Gönül Tol, διευθύντρια του Κέντρου Τουρκικών Μελετών του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής. Είπε ότι πιστεύει πως η δυσαρέσκεια του κοινού για τους χειρισμούς του Ερντογάν στην οικονομία θα μπορούσε να του κοστίσει τη νίκη στον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας στις 14 Μαΐου, επειδή «υπάρχει μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων περιμένουν, που τον ψήφισαν πριν, αλλά τώρα δεν μπορούν να αποφασίσουν».
Εδώ είναι που μπαίνει στο παιχνίδι το δωρεάν φυσικό αέριο της Μαύρης Θάλασσας. Επιδιώκοντας να καθησυχάσει τους ψηφοφόρους ότι μπορεί να αλλάξει τα πράγματα, ο 69χρονος ισλαμιστής λαϊκιστής αναγκάστηκε να παρουσιάσει ένα σωρό προεκλογικά δώρα. Αφού προφανώς έπεσε πάνω σε ένα απροσδόκητο απόθεμα φυσικού αερίου αξίας 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Μαύρη Θάλασσα, ο Ερντογάν άνοιξε προσωπικά τις κάνουλες σε μια θριαμβευτική τελετή «Θα παρέχουμε δωρεάν φυσικό αέριο για οικιακή κατανάλωση μέχρι 25 κυβικά μέτρα μηνιαίως για ένα χρόνο», δήλωσε.
Το σχέδιο του Πούτιν
Πίσω από τη ρητορική της προεκλογικής εκστρατείας, οι αναλυτές φοβούνται ότι η συζήτηση για ανεξαρτησία είναι στην πραγματικότητα απλώς κάλυψη για την αυξανόμενη εξάρτηση από το Κρεμλίνο – και ότι η μακροχρόνια υπόσχεση του Ερντογάν να γίνει ενεργειακός κόμβος για όλη την Ευρώπη θα μπορούσε να ανοίξει μια κερκόπορτα για τις εξαγωγές της Μόσχας. Μετά την καταστροφή των αγωγών Nord Stream που διέρχονταν από τη Ρωσία προς τη Γερμανία κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα πέρυσι, ο Πούτιν και ο Ερντογάν κινήθηκαν γρήγορα προσπαθώντας να στρέψουν την προσοχή ξανά στην ιδέα ενός κόμβου.
«Η αντίληψή τους για έναν κόμβο σίγουρα δεν είναι η δική μας αντίληψη για έναν κόμβο», δήλωσε η Aura Săbăduș, ανώτερη συνεργάτης του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής, η οποία καλύπτει την ενέργεια για την εταιρεία πληροφοριών αγοράς ICIS.
«Αυτή η ιδέα είναι στη μόδα επειδή η Ρωσία ενδιαφέρεται να πουλήσει περισσότερο φυσικό αέριο στην Τουρκία. Η Τουρκία θα συσσωρεύσει φυσικό αέριο από διάφορους παραγωγούς – Ρωσία, Ιράν και Αζερμπαϊτζάν, [υγροποιημένο φυσικό αέριο] και το δικό της φυσικό αέριο της Μαύρης Θάλασσας – και στη συνέχεια θα το ξεπλύνει και θα το επαναπροσδιορίσει ως τουρκικό. Οι Ευρωπαίοι αγοραστές δεν θα γνώριζαν την προέλευση του φυσικού αερίου», δήλωσε.
Αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα επειδή -αν και η ΕΕ δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στο ρωσικό φυσικό αέριο- πολλές χώρες έχουν δεσμευτεί να βρουν εναλλακτικούς προμηθευτές και να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Gazprom, το μονοπώλιο εξαγωγής φυσικού αερίου της Ρωσίας. Ένας τουρκικός κόμβος φυσικού αερίου θα καθιστούσε δυσκολότερη τη διαφοροποίηση μεταξύ, για παράδειγμα, των προμηθειών από το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία.
Πρόκειται για μια κίνηση που θα μπορούσε να βάλει την Τουρκία στο στόχαστρο της ΕΕ. «Παρακολουθούμε πολύ στενά το σχέδιο της Τουρκίας να ανοίξει έναν κόμβο φυσικού αερίου», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Πυρηνική επιλογή
Ίσως ο πιο κρίσιμος δεσμός μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας βρίσκεται στον πυρηνικό τομέα, κάτι για το οποίο ο Ερντογάν κάνει επίσης μεγάλη επίδειξη πριν από τις εκλογές. Η κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας Rosatom κατασκευάζει τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας, ο οποίος θα παράγει περίπου το 10% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας όταν οι τέσσερις αντιδραστήρες του ολοκληρωθούν το 2026.
Σύμφωνα με το Politico το πρώτο πυρηνικό καύσιμο παραδόθηκε στο εργοστάσιο αξίας 18 δισεκατομμυρίων ευρώ τον περασμένο μήνα και η περίσταση.
Ο Ρώσος ηγέτης χαιρέτισε την εμβάθυνση «της πολύπλευρης εταιρικής σχέσης μεταξύ των δύο κρατών μας».
Η Τουρκία χρειάζεται ρωσική τεχνολογία και καύσιμα για το εργοστάσιο Akkuyu ισχύος 4.800 μεγαβάτ, το οποίο ανήκει στη ρωσική Rosatom και χρηματοδοτήθηκε με ρωσικό δάνειο. Η Άγκυρα συμφώνησε επίσης σε ένα 15ετές συμβόλαιο σταθερής τιμής για την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από το εργοστάσιο, ύψους 12,35 δολαρίων ανά κιλοβατώρα, πολύ πάνω από τις τρέχουσες τιμές.
Αυτό δεν κάνει πολλά για την ενεργειακή ανεξαρτησία της Τουρκίας, αλλά θα μπορούσε να βοηθήσει την προσπάθεια του Ερντογάν να κρατηθεί στην εξουσία.
«Υπάρχει αυτό το όνειρο, αυτό το όραμα, αλλά το πόσο είναι εφικτό είναι ένα άλλο ερώτημα», δήλωσε ο Kadri Taştan, μόνιμος ανώτερος συνεργάτης στο German Marshall Fund. «Ο Πούτιν γνωρίζει ότι η πώληση ενέργειας στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας δεν θα συμβεί αύριο, αλλά πρόκειται επίσης να βοηθήσει τον Ερντογάν με το αφήγημά του για την ανάδειξη της Τουρκίας σε ενεργειακή δύναμη. Υπάρχει ένας πολιτικός υπολογισμός».
