Ο οικονομολόγος και πρώην υφυπουργός Οικονομικών Μαχφί Εγιλμέζ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την τουρκική οικονομία σε άρθρο του που ανάρτησε στο προσωπικό του ιστολόγιο και αποδομεί τόσο την οικονομική πολιτική του Προέδρου Ερντογάν όσο και την προεκλογική παροχολογία του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αλτινμπάς δεν είναι καθόλου αισιόδοξος για το πότε θα ανακάμψει η Τουρκία οικονομικά, ενώ αναδεικνύει και τα συστημικά προβλήματα της οικονομίας στους κύριους τομείς.
Γράφει ο Μαχφί Εγιλμέζ:
«Πολλοί άνθρωποι που διάβασαν τα δύο τελευταία άρθρα μου με τίτλο «Η ημέρα μετά τις εκλογές» και «Συντρίμμια» θέτουν το ερώτημα «Σε πόσο καιρό θα ανακάμψει η οικονομία;». Δυστυχώς, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι ελπιδοφόρα.
Αν αυτό που εννοούμε ως οικονομία ορίζεται στενά ως πληθωρισμός, ανάπτυξη και έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, τότε με τις σωστές οικονομικές πολιτικές, η οικονομία μπορεί να ανακάμψει σε 2 έως 3 χρόνια (με τον όρο ανάκαμψη εννοώ ότι ο πληθωρισμός και η ανάπτυξη θα φθάσουν το 5% και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα πέσει κάτω από το 3%).
Ωστόσο, η σωστή οικονομική πολιτική δεν είναι ένας όρος που πρέπει να λαμβάνεται ελαφρά τη καρδία. Αν λάβουμε υπόψη τις υποσχέσεις που δόθηκαν κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας, τις δαπάνες που έγιναν, την επιβάρυνση από την πρακτική των καταθέσεων με προστασία του νομίσματος, την κατάσταση των δημόσιων οργανισμών στο ταμείο πλούτου, το εξαιρετικά μεγάλο βάρος που επέφερε ο σεισμός, την ταχεία αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος και τις αρνητικές προσδοκίες, μπορούμε να εκτιμήσουμε πόσο δύσκολο θα είναι να εφαρμοστεί μια οικονομική πολιτική που θα ανακάμψει την κατάσταση.
Πέραν αυτών, μπορώ να πω ότι το μέγεθος του οικονομικού ναυαγίου στη μέση ξεπερνά τη φαντασία μας, καθώς τα βάρη που δεν γνωρίζουμε γιατί δεν δημοσιοποιούνται και το ζήτημα του κατά πόσο τα ανακοινωθέντα στοιχεία αντικατοπτρίζουν την αλήθεια δεν είναι ζητήματα που πρέπει να υποτιμηθούν.
Αν λάβουμε υπόψη μας αυτό το τεράστιο ναυάγιο, μπορούμε να δούμε ότι η σωστή οικονομική πολιτική που πρέπει να εφαρμοστεί δεν μπορεί να φέρει αποτελέσματα με την αύξηση των επιτοκίων κατά μερικές μονάδες, με την παροχή κεφαλαίων 3-5 δισ. από το εξωτερικό και δυστυχώς θα απαιτήσει και πάλι θυσίες από όλα τα τμήματα της κοινωνίας.
Η Τουρκία είναι από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο. Ως εκ τούτου, οι ξένοι επενδυτές δεν έρχονται. Ακόμη και αυτοί που θα δάνειζαν χρήματα, πόσο μάλλον οι ξένοι επενδυτές, διστάζουν να δανείσουν παρά το επιτόκιο 10% σε δολάρια.
Είμαστε κυριολεκτικά αντιμέτωποι με το δίλημμα σαράντα μουλάρια ή σαράντα σειρές: Είτε θα βιώσουμε μια σοβαρή περίοδο λιτότητας είτε δεν θα μπορέσουμε να ανακάμψουμε από αυτό το ναυάγιο. Αυτή είναι η κατάσταση όπως την βλέπω εγώ.
Αν αναρωτηθείτε πώς αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία και αυτοί που φιλοδοξούν να φτάσουν στην εξουσία μπορούν να δίνουν τόσο πλουσιοπάροχες υποσχέσεις παρά την κατάσταση αυτή, θα ήθελα να σας θυμίσω ένα απόσπασμα του Thomas Sowell που συμπεριέλαβα στο βιβλίο μου Easy Economics: «Το πρώτο μάθημα στα οικονομικά είναι η έλλειψη. Κατά συνέπεια, όλα όσα χρησιμοποιούνται για την εκπλήρωση των επιθυμιών είναι σπάνια. Το πρώτο μάθημα της πολιτικής είναι να αγνοούμε το πρώτο μάθημα των οικονομικών».
Αν σκεφτούμε την οικονομία λίγο ευρύτερα, για παράδειγμα, αν εξετάσουμε τη γεωργία και την κτηνοτροφία, μπορούμε να δούμε ότι η δουλειά μας θα είναι πολύ πιο δύσκολη. Και στους δύο τομείς, η Τουρκία έχει πάει πίσω πέρα από κάθε φαντασία τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι αυξήσεις ρεκόρ στις τιμές του κρέατος, του γάλακτος, των αυγών και των τροφίμων δεν οφείλονται μόνο στην αύξηση του κόστους και της ζήτησης. Έχουν αναμφίβολα μεγάλο αντίκτυπο, αλλά το πραγματικό ζήτημα είναι ότι οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι έχουν αρχίσει να εγκαταλείπουν την παραγωγή. Οι λανθασμένες πολιτικές έχουν μειώσει τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή της χώρας. Εκτιμώ ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον δέκα χρόνια για να ανακάμψουν η γεωργία και η κτηνοτροφία και να μπορέσουν να καλύψουν τις ανάγκες της χώρας.
Θα χρειαστούν επίσης χρόνια για να εδραιωθεί το κράτος δικαίου, να πάψει η δικαιοσύνη να λειτουργεί σύμφωνα με τα άτομα και να αποκατασταθεί το δικαστικό σύστημα. Δεν είναι εύκολο έργο για ένα σύστημα, που έχει συνηθίσει να λειτουργεί σύμφωνα με τις οδηγίες μιας πολιτικής εξουσίας, να γίνει και πάλι ικανό να λαμβάνει ανεξάρτητες αποφάσεις.
Δεν είναι επίσης τόσο εύκολο όσο φαίνεται και για τη γραφειοκρατία ώστε να γίνει ικανή να λαμβάνει και να εφαρμόζει αποφάσεις εντός του χώρου που της διατίθεται. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αυτή η ικανότητα της γραφειοκρατίας έχει καταστραφεί.
Η γραφειοκρατία έχει γίνει πλήρως εξαρτημένη από τις πολιτικές οδηγίες. Είκοσι χρόνια ήταν αρκετά, οπότε οι έμπειροι γραφειοκράτες του παρελθόντος έφυγαν. Δεν έχουν μείνει σχεδόν καθόλου άνθρωποι για να πουν στους νεοεισερχόμενους πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι γραφειοκράτες και να τους καθοδηγήσουν. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να είναι σε θέση η γραφειοκρατία να επιλύει προβλήματα και να τα εφαρμόζει στην πράξη χωρίς να κοιτάζει προς τα πάνω όπως πριν.
Η εκπαίδευση έχει πάει τόσο πολύ πίσω αυτή την περίοδο που έχουμε απόφοιτους πανεπιστημίων που σπουδάζουν μηχανική αλλά δεν γνωρίζουν μαθηματικά, που σπουδάζουν οικονομικά αλλά δεν μπορούν να ορίσουν το αντικείμενο της οικονομίας, που νομίζουν ότι η αστρονομία είναι αστρολογία. Και αυτά τα παιδιά νομίζουν ότι είναι μηχανικοί, οικονομολόγοι και αστρονόμοι.
Στη συνέχεια, όταν συμβιβάζονται με μια δουλειά ως υπάλληλοι σε ένα κατάστημα, όλα τα όνειρά τους καταστρέφονται και η ζωή τους γεμίζει θλίψη. Υπάρχουν απόφοιτοι λυκείου που δεν μπορούν να προσθέσουν και να αφαιρέσουν, που δεν έχουν ακούσει ποτέ για τον Ντοστογιέφσκι, που νομίζουν ότι η Ινδία είναι πιο μακριά από το φεγγάρι. Νομίζω ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον είκοσι χρόνια για να ανακάμψει η εκπαίδευση.
Η μοναξιά που δημιουργείται στην εξωτερική πολιτική είναι απίστευτη. Στην πορεία μας προς μια Ευρώπη χωρίς βίζα, δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε στο εξωτερικό ούτε με βίζα. Ακόμη και τα πράσινα διαβατήρια δεν αναγνωρίζονται πλέον. Η Τουρκία είναι μια χώρα που δεν έχει φίλους εκτός από το Αζερμπαϊτζάν, τη Ρωσία και μερικές χώρες του Κόλπου με τις οποίες έχει σχέσεις συμφερόντων που οι περισσότεροι από εμάς δεν γνωρίζουν την έκταση τους. Η διεθνής μας φήμη δεν ήταν ποτέ σε τόσο χαμηλό επίπεδο.
Το προσφυγικό πρόβλημα έχει φτάσει σε αφόρητο επίπεδο. Για την επίλυσή του είναι απαραίτητο να διαπραγματευτούμε με τις κυβερνήσεις των χωρών αυτών των ανθρώπων και να εξασφαλίσουμε την επιστροφή τους με ειρηνικά μέσα. Δεδομένου ότι έχουμε υιοθετήσει ορισμένες λανθασμένες προσεγγίσεις που θα εξαλείψουν τη δυνατότητα διαπραγματεύσεων σε αυτούς τους τομείς, η ανοικοδόμηση αυτών των σχέσεων θα είναι μια κουραστική και χρονοβόρα διαδικασία.
Συνοψίζοντας, αν το πρόβλημά μας ήταν μόνο η μείωση του πληθωρισμού και η ανάκτηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, δεν θα ήταν δύσκολο για εμάς να βγούμε από αυτό. Στο παρελθόν, έχουμε βγει από τέτοιες κρίσεις σε ένα ή δύο χρόνια. Ωστόσο, αυτή τη φορά το πλαίσιο που περιβάλλει την οικονομία είναι χειρότερο από την οικονομία. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να τα διορθώσουμε. Και δεν είναι δυνατόν να γίνει μόνιμη η οικονομική ανάκαμψη χωρίς την πλήρη διόρθωσή τους. Αν ήταν δυνατόν, η ανάκαμψη μεταξύ 2003 και 2010 θα ήταν μόνιμη και δεν θα βρισκόμασταν σήμερα αντιμέτωποι με αυτό το ναυάγιο.
Κάποιοι θα με κατηγορήσουν αναμφίβολα για απαισιοδοξία. Αλλά αυτή δεν είναι μια εικόνα απαισιοδοξίας, είναι μια ανάλυση των γεγονότων. Αν ξεκινήσουμε γνωρίζοντας αυτά και λάβουμε τα μέτρα μας αναλόγως, μπορούμε να βρούμε διέξοδο. Διαφορετικά, όπως η Αργεντινή, θα κυλιόμαστε για χρόνια σε ένα βάλτο από τον οποίο δεν θα βγούμε ποτέ.»
