Ήταν Πέμπτη 2 Αυγούστου όταν ΗΠΑ και Ρωσία προχώρησαν σε μια μεγάλη συμφωνία για ανταλλαγή κρατουμένων που έγινε μετά από αρκετά χρόνια διαπραγματεύσεων.
Όπως γράφει το politico, η συμφωνία της Πέμπτης επικροτήθηκε από πολλούς στη Δύση και στους ρωσικούς κύκλους, με 16 πολιτικούς κρατούμενους να απελευθερώνονται από τα «νύχια» του Κρεμλίνου.
Το πώς καταρτίστηκε ο τελικός κατάλογος των κρατουμένων που συμμετείχαν στην ανταλλαγή – οκτώ ξένοι και διπλοί πολίτες και οκτώ Ρώσοι – είναι ένα μυστικό που οι σφιχτοχέρηδες διπλωμάτες ίσως να μην αποκαλύψουν ποτέ.
Αλλά αυτό που είναι σαφές είναι ότι ο κύριος όγκος των περίπου 1.000 πολιτικών κρατουμένων που βρίσκονται σε ρωσικά κέντρα κράτησης δεν πλησίασε ποτέ.
Για αυτούς και τους υποστηρικτές τους, η ιστορική ανταλλαγή αυτής της εβδομάδας προσφέρει μια αναλαμπή ελπίδας – και ταυτόχρονα διαψεύδει τις δικές τους προοπτικές για ένα γρήγορο τέλος στη δική τους κόλαση.
Ενώ οι ξένοι κρατούμενοι έχουν το υψηλότερο διεθνές προφίλ, οι περισσότεροι πολιτικοί όμηροι στις φυλακές του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν είναι Ρώσοι. Για τον έξω κόσμο, και για ένα μεγάλο τμήμα της ρωσικής κοινωνίας που παρακολουθεί την κρατική τηλεόραση, είναι αόρατοι. Για τους περιθωριοποιημένους αλλά συχνά στωικούς αγωνιστές τους, είναι ήρωες.
Ένα πρόσωπο που πολλοί εξεπλάγησαν όταν έμαθαν ότι δεν συμπεριλήφθηκε σε μια ανταλλαγή είναι ο πολιτικός της αντιπολίτευσης Αλεξέι Γκορίνοφ, ο πρώτος που καταδικάστηκε σε βαριά ποινή φυλάκισης (επτά χρόνια) τον Ιούλιο του 2022 επειδή επέκρινε την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ο 63χρονος Γκορίνοφ, ο οποίος βρίσκεται ακόμη και σήμερα σε ένα κέντρο κράτησης στο Βλαντίμιρ, ανατολικά της Μόσχας, και πάσχει από χρόνια πνευμονοπάθεια, δέχθηκε πρόσφατα νέες κατηγορίες, αυτή τη φορά για «δημόσια δικαιολόγηση της τρομοκρατίας», αφού συζήτησε τον πόλεμο στην Ουκρανία με άλλους κρατούμενους.
Εκτός από τον Γκορίνοφ υπάρχουν πολλοί άλλοι εξέχοντες κρατούμενοι. Ορισμένοι, όπως ο Γιούρι Ντμίτριεφ, ιστορικός της σοβιετικής καταστολής, φυλακίστηκαν χρόνια πριν από την ολοκληρωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Άλλοι έχουν πέσει θύματα της πολεμικής καταστολής της ελευθερίας του λόγου από τη Ρωσία, όπως οι θεατρικές προσωπικότητες Yevgenia Berkovich και Svetlana Petrichuk, που κατηγορήθηκαν ότι «δικαιολόγησαν την τρομοκρατία» σε ένα θεατρικό έργο.
Ο δικηγόρος του Gorinov, Denis Shedov, δήλωσε στο POLITICO ότι δεν είχε επικοινωνήσει με τον πελάτη του από πριν από την ανταλλαγή. Αλλά, όπως και πολλοί άλλοι, ομολόγησε ότι έχει «ανάμεικτα συναισθήματα». Ήταν μια θετική εξέλιξη το γεγονός ότι ορισμένα από τα πιο εξέχοντα στελέχη της ρωσικής αντιπολίτευσης ήταν πλέον ελεύθερα, είπε.
«Για τους ίδιους προσωπικά, αλλά και για τους Ρώσους, να βλέπουν ότι οι δημοκρατικοί ηγέτες τους δεν θα πεθάνουν στη φυλακή και ότι υπάρχει κάποια ελπίδα για αλλαγή».
Αλλά αυτό δεν θα αλλάξει την κατεύθυνση του καθεστώτος Πούτιν στο εσωτερικό της χώρας. «Η καταστολή είναι μέρος της πολιτικής τους», είπε.
Τον Απρίλιο, οι Αρχές της φυλακής έθεσαν ξαφνικά τον πελάτη του σε επιτήρηση αυτοκτονίας, χωρίς σαφή λόγο και προς ανησυχία του ίδιου του Γκορίνοφ. «Μου ζήτησε να πω σε όλους ότι αν του συνέβαινε κάτι, να μην ήταν αυτοκτονία», δήλωσε ο Σεντόφ. «Ότι αγαπάει τη ζωή του και ότι έχει σχέδια για το μέλλον».
Μια μοναδική εκδήλωση μετά τον Ψυχρό Πόλεμο
Η συμφωνία αυτής της εβδομάδας ήταν εξαιρετική ως προς την πολυπλοκότητα και την κλίμακά της. Με επτά κυβερνήσεις να εμπλέκονται σε τρεις ηπείρους και με συνολικά 24 άτομα να ανταλλάσσονται, η ανταλλαγή αποτελεί ένα μοναδικό γεγονός στη ρωσική, αμερικανική και γερμανική ιστορία και το μεγαλύτερο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Έρχεται εν μέσω εκκλήσεων για μια ειρηνευτική συμφωνία με την Ουκρανία, ακόμη και από ορισμένες δυτικές πλευρές, και το μήνυμα ότι η Ρωσία είναι ένας αξιόπιστος διαπραγματευτικός εταίρος είναι αυτό που το Κρεμλίνο επιθυμεί να προωθήσει.
Μια πιο προσεκτική ματιά στην ανταλλαγή δείχνει το αντίθετο.
Ο Αλεξέι Ναβάλνι
Αρχικά, η ανταλλαγή επρόκειτο να περιλαμβάνει τον Αλεξέι Ναβάλνι, όπως θέλουν να ξεκαθαρίσουν οι σύμμαχοι του εκλιπόντος πολιτικού της αντιπολίτευσης και επιβεβαίωσε την Πέμπτη ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν.
Η υπόθεση ήταν ότι ο Πούτιν θα ήταν διατεθειμένος να τον ανταλλάξει με τον Vadim Krasikov, έναν εκτελεστή της FSB που καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη στη Γερμανία για τη δολοφονία ενός αντιφρονούντα Τσετσένου.
Αλλά καθώς οι συνομιλίες φέρονταν να συνεχίζονται, τον περασμένο Δεκέμβριο ο Ναβάλνι εξαφανίστηκε ξαφνικά, στη συνέχεια επανεμφανίστηκε σε μια αποικία φυλακών στην Αρκτική και μέσα σε λίγες εβδομάδες πέθανε μυστηριωδώς.
Σύμφωνα με την ομάδα του Ναβάλνι, ο Πούτιν ενέκρινε ενεργά τη δολοφονία του Ναβάλνι, υποθέτοντας ότι δεν θα εμπόδιζε την απελευθέρωση του Κρασίκοφ. Αν αυτό συνέβαινε, είχε δίκιο.
Η ανταλλαγή που ανέτρεψε τον κανόνα
Είναι μια σύμβαση ότι οι ανταλλαγές κρατουμένων πρέπει να αντικατοπτρίζουν η μία την άλλη – στρατιώτης για στρατιώτη, κατάσκοπος για κατάσκοπο. Αλλά η ανταλλαγή αυτής της εβδομάδας ανέτρεψε αυτόν τον αφανή κανόνα.
Η Ρωσία την Πέμπτη επιβίβασε σε ένα αεροπλάνο δημοσιογράφους, πολιτικούς και έναν ιστορικό, μεταξύ άλλων. Σε αντάλλαγμα, αργότερα το ίδιο βράδυ, ο Πούτιν καλωσόρισε με κόκκινο χαλί στο σπίτι του κατασκόπους της Ρωσίας, εγκληματίες του κυβερνοχώρου και έναν δολοφόνο με αποδεδειγμένους δεσμούς με το Κρεμλίνο.
Αντί να αυτό να ήταν κάτι το «αμήχανο» η Μόσχα το έκανε θέαμα. Ο Πούτιν υποδέχτηκε προσωπικά τους επιστρέφοντες πρώην κρατούμενους στην πίστα του αεροδρομίου Βνούκοβο και έφερε μαζί του τους κορυφαίους επικεφαλής της άμυνας και της ασφάλειας.
Αγκάλιασε συντροφικά τον Κρασίκοφ και είπε στην ομάδα ότι σύντομα θα συζητήσει μαζί τους το «μέλλον» τους.
Στη Ρωσία του Πούτιν, οι πατριώτες ανταμείβονται με κρατικά βραβεία και πολιτικές θέσεις.
«Μην φοβάστε, η Πατρίδα θα σας ξελασπώσει»
Και οι προδότες απομακρύνονται: είτε με ξαφνικό θάνατο, όπως στην περίπτωση του Ναβάλνι, είτε με φυλάκιση, είτε, αν είναι εξαιρετικά τυχεροί, όπως την Πέμπτη, με μια ανταλλαγή που γίνεται μία φορά στο… μπλε φεγγάρι, όπως γράφει το politico.
Ο Αλεξάντερ Μπάουνωφ, πρώην Ρώσος διπλωμάτης που τώρα είναι ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Russia Eurasia Center, δήλωσε ότι με την ανταλλαγή κρατουμένων, το Κρεμλίνο σηματοδοτεί στους Ρώσους ότι «δεν πρέπει να φοβούνται να διαπράξουν εγκλήματα στο όνομα του καθεστώτος, η Πατρίδα θα τους ξελασπώσει».
Σε συνέντευξη Τύπου στη Βόννη την Παρασκευή, ο Ilya Yashin, ένας από τους Ρώσους αντιφρονούντες που απελευθερώθηκαν, ήταν εμφανώς διχασμένος για το τίμημα που θα καταβληθεί για να κυκλοφορήσει ελεύθερος.
«Φυσικά αυτό παρακινεί τον Πούτιν να πάρει νέους ανθρώπους σε ομηρία, φυσικά αυτό παρακινεί τον Πούτιν να αυξήσει τον αριθμό των πολιτικών κρατουμένων!» είπε συγκινημένος στους δημοσιογράφους. «Αυτό κάνουν οι δικτάτορες».
Χρόνια διαπραγματεύσεων
Το να συμφωνήσουν όλες οι πλευρές στην ανταλλαγή φέρεται να πήρε χρόνια και οι πιθανότητες να επαναληφθεί σύντομα είναι ελάχιστες.
Οι επικριτές του Κρεμλίνου που εξακολουθούν να απολαμβάνουν την ελευθερία τους καλά θα κάνουν να βαδίζουν προσεκτικά, τώρα που μερικά κελιά φυλακών έχουν αδειάσει. Ακόμα και όταν οι συνομιλίες για την ανταλλαγή θα πρέπει να είχαν εισέλθει στο τελικό τους στάδιο, οι ρωσικές αρχές ξεκίνησαν νέες υποθέσεις εναντίον αρκετών δημοσιογράφων για υποτιθέμενους δεσμούς με τον Ναβάλνι.
Οι υποθέσεις αυτές έρχονται να προστεθούν στις υποθέσεις του Daniel Kholodny, ενός τεχνικού τηλεόρασης για το κανάλι του Navalny στο YouTube, και τριών δικηγόρων του Navalny, οι οποίοι βρίσκονται όλοι στη φυλακή.
«Αυτό δεν είναι μια πράξη ανθρωπιάς», έγραψε ο Ρώσος δημοσιογράφος Dmitry Kolezev για την ανταλλαγή κρατουμένων. «Το Κρεμλίνο χρειαζόταν πίσω τους κατασκόπους του – έτσι μάζεψε ομήρους και αντάλλαξε μερικούς από αυτούς. Άλλοι θα παραμείνουν στη φυλακή».
Τα καλά νέα γι’ αυτούς είναι ότι η ανταλλαγή δείχνει ότι υπάρχουν δυτικές κυβερνήσεις που είναι έτοιμες να τους βοηθήσουν. Τα κακά νέα: Ο Πούτιν το γνωρίζει επίσης.
