Ο τελευταίος χρόνος σηματοδοτεί μια από τις πιο τραγικές περιόδους για τη Μέση Ανατολή, έχοντας οδηγήσει την περιοχή στο χείλος ενός ολοκληρωτικού πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. «Παρά τις ελπίδες των κατοίκων για μια ειρηνική ζωή, οι βαθιές πολιτικές, στρατηγικές και θρησκευτικές ρήξεις συνεχίζουν να διαιρούν τους λαούς και να δημιουργούν ανεπίλυτες συγκρούσεις», σημειώνει το BBC σε ανάλυσή του, υπογραμμίζοντας πως η Μέση Ανατολή έχει βρεθεί σε ένα κομβικό και επικίνδυνο σημείο της ιστορίας.
Η αιματηρή αφετηρία της 7ης Οκτωβρίου
Στις 7 Οκτωβρίου του 2023, ακριβώς ένα χρόνο πριν, η παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς αιφνιδίασε το Ισραήλ και εξαπέλυσε μια πρωτοφανή επιχείρηση στο εσωτερικό του εβραϊκού κράτους. Από την επίθεση σκοτώθηκαν, μέσα σε λίγες ώρες, 1.200 Ισραηλινοί στην πλειονότητά τους άμαχοι. Ήταν η πιο μεγάλη επίθεση που έχει δεχτεί το Ισραήλ από τον πόλεμο του Γιομ Κιπουρ, πριν από μισό αιώνα (6 Οκτωβρίου 1973).
Το Ισραήλ απάντησε με μια τρομακτική επίθεση στη Λωρίδα της Γάζας με διακηρυγμένο στόχο την εξόντωση της Χαμάς, αλλά και την ανατροπή του status quo στην περιοχή. «Οι επιχειρήσεις του Ισραηλινού στρατού θα αλλάξουν τον χάρτη στη Μέση Ανατολή» είχε διαμηνύσει τότε ο Μπενιαμίν Νετανιάχου και το σχέδιο φαίνεται πως βρίσκεται σε εξέλιξη. Μετά τη Λωρίδα της Γάζας, ο πόλεμος έχει εξαπλωθεί και στη Δυτική Όχθη και στον Λίβανο, ενώ για πρώτη φορά υπάρχει απευθείας σύγκρουση και μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Δώδεκα μήνες μετά την επίθεση της Χαμάς, η Μέση Ανατολή βρίσκεται στο χείλος ενός ακόμη χειρότερου πολέμου, ευρύτερου, βαθύτερου και ακόμη πιο καταστροφικού, γράφει το BBC.
Στη Λωρίδα της Γάζας έχουν σκοτωθεί πάνω από 42.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι άμαχοι, παιδιά, γυναίκες και ηλικιωμένοι. Ο παλαιστινιακός θύλακας έχει μετατραπεί σε κόλαση. Το Ισραήλ έχει καταστρέψει βασικές υποδομές, προκαλώντας μια πρωτοφανή ανθρωπιστική κρίση. Πάνω από 2 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι βρίσκονται σε καθεστώς απόλυτης ανάγκης, εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων, νερού, φαρμάκων και άλλων βασικών αγαθών. Οι επικριτές του Ισράηλ κάνουν λόγο για γενοκτονία, καθώς ένας ολόκληρος λαός βρίσκεται σε διαρκή κίνδυνο και κάθε μέρα φέρνει νέα θύματα και ακόμη μεγαλύτερη απόγνωση.
Οι ψευδαισθήσεις
Η σύγκρουση ανέδειξε τη δυσκολία εξεύρεσης μιας λύσης για το Παλαιστινιακό ζήτημα. Ένας χρόνος αίματος κατέδειξε και τις «ψευδαισθήσεις» των βασικών παικτών. Ο Νετανιάχου για χρόνια πίστευε πως θα μπορούσε να διαχειριστεί το Παλαιστινιακό χωρίς να κάνει πραγματικές παραχωρήσεις και κυρίως χωρίς να συζητάει καν τη δημιουργία ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, δηλαδή το βασικό αίτημα των Παλαιστινίων.
Μαζί με τις ψευδαισθήσεις του Νετανιάχου κατέρρευσαν και οι ψευδαισθήσεις των ΗΠΑ. Οι ευσεβείς πόθοι της Ουάσιγκτον πως θα μπορούσαν σταδιακά να απεγκλωβιστούν από τη Μέση Ανατολή για να εστιάσουν σε άλλα κρίσιμα πεδία, κατέρρευσαν εν μια νυκτί και συγκεκριμένα το βράδυ της 7ης Οκτωβρίου. Η «μεγάλη συμφωνία» που επιχειρούσε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, η οποία θα δημιουργούσε νέα δεδομένα στην περιοχή μπήκε ξανά στο συρτάρι.
Αφότου ξέσπασε ο πόλεμος, οι ηγεσίες στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και στις υπόλοιπες συμμαχικές χώρες, είχαν πείσει τον εαυτό τους πως ο Νετανιάχου, παρά το γεγονός ότι εναντιωνόταν σε ένα παλαιστινιακό κράτος δίπλα στο Ισραήλ σε όλη του την πολιτική ζωή, θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να πειστεί να δεχτεί κάτι τέτοιο για να τερματίσει τον πόλεμο. Το σχέδιο του Τζο Μπάιντεν, όπως σημειώνει το BBC, προέβλεπε την αναγνώριση του Ισραήλ από τη Σαουδική Αραβία με αντάλλαγμα την παλαιστινιακή ανεξαρτησία. Ωστόσο, ο Νετανιάχου χαρακτήρισε την κρατική υπόσταση των Παλαιστινίων «τεράστια ανταμοιβή» για τη Χαμάς, απορρίπτοντας οποιαδήποτε συζήτηση.
Στην αντίπερα όχθη, ο ηγέτης της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ, γράφει το BBC, έχει τις δικές του ψευδαισθήσεις. Πριν από ένα χρόνο, όταν η Χαμάς πραγματοποιούσε την επίθεση στο Ισραήλ, ήλπιζε ότι ο αποκαλούμενος «άξονας της αντίστασης» με επικεφαλής το Ιράν θα συμμετείχε, με πλήρη ισχύ, σε έναν πόλεμο «ακρωτηριασμού» του Ισραήλ. Προφανώς έκανε λάθος. Ο Σινουάρ κράτησε επίθεσης στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου τόσο μυστικά που αιφνιδίασε τον εχθρό του. Φαίνεται όμως πως εξέπληξε και κάποιους από τη δική του πλευρά. Διπλωματικές πηγές είπαν στο BBC ότι ο Σινουάρ μπορεί να μην είχε καν μοιραστεί τα σχέδιά με την εξόριστη πολιτική ηγεσία της ίδιας του της οργάνωσης στο Κατάρ.
Το Ιράν εξ αρχής κατέστησε σαφές πως δεν επιθυμεί έναν ευρύτερο πόλεμο, καθώς ο ισραηλινός στρατός εφορμούσε στη Γάζα και οι ΗΠΑ ανέπτυσσαν δυνάμεις στην ανατολική Μεσόγειο για να υπερασπιστούν το Ισραήλ. Η Χεζμπολάχ του Λιβάνου περιορίστηκε στην εκτόξευση ρουκετών στα βόρεια σύνορα του Ισραήλ.
Ωστόσο η ισραηλινή ηγεσία αποφάσισε μια ολοκληρωτική επίθεση στον Λίβανο. Αρχικά σε μια επίδειξη ισχύος προχώρησε στο πρωτοφανές σαμποτάζ των συσκευών επικοινωνίας της λιβανέζικης οργάνωσης. Χιλιάδες βομβητές και ασύρματοι παγιδεύτηκαν με εκρηκτικά και εξερράγησαν ταυτόχρονα σε ανύποπτη στιγμή. Ακολούθως εξαπέλυσε ένα σφυροκόπημα από αέρα και σκοτώνοντας χιλιάδες ανθρώπους, αλλά και τον ηγέτη της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα και άλλους υψηλόβαθμους αξιωματούχους της οργάνωσης.
Ο Νασράλα υπήρξε κομβικός παράγοντας του «άξονα αντίστασης» του Ιράν, της άτυπης συμμαχίας της Τεχεράνης και του δικτύου των πληρεξούσιων της στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο εάν στόχος του Ισραήλ ήταν να εξαναγκάσει τη Χεζμπολάχ και το Ιράν σε μια υποχώρηση, απέτυχε, όπως αναφέρει το BBC. Το Ιράν κατέληξε στο συμπέρασμα πως η δημόσια έκφραση της πρόθεσής του να αποφευχθεί ένας γενικευμένος πόλεμος στη Μέση Ανατολή στην πραγματικότητα ενθάρρυνε το Ισραήλ να προχωρήσει σε σκληρότερα χτυπήματα. Έτσι τη Τρίτη 1η Οκτωβρίου η Τεχεράνη εξαπέλυσε τη δική της επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους στο Ισραήλ. Πλέον το Τελ Αβίβ προετοιμάζει τα αντίποινά του στο Ιράν και ο κόσμος περιμένει με κομμένη την ανάσα τις εξελίξεις.
Ο φαύλος κύκλος του αίματος
Όπως σημειώνει το BBC: «Για μήνες μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, ο φόβος ήταν ότι ο πόλεμος θα εξαπλωθεί και θα χειροτέρευε. Συνέβη ακριβώς αυτό, μετά τις καταστροφικές επιθέσεις του Ισραήλ στη Χεζμπολάχ και στον Λίβανο και την εμπλοκή του Ιράν. Είναι πολύ αργά για να πούμε ότι η Μέση Ανατολή βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού. Το Ισραήλ είναι αντιμέτωπο με το Ιράν και οι χώρες που δεν εμπλέκονται ακόμη άμεσα επιθυμούν απεγνωσμένα να μην συρθούν στη σύγκρουση.
[…] Οι ΗΠΑ, που παρέχουν όπλα και διπλωματική υποστήριξη στο Ισραήλ, προσπαθούν να βαθμονομήσουν μια απάντηση από το Τελ Αβίβ στην Τεχεράνη που θα μπορούσε να προσφέρει στο Ιράν έναν τρόπο να σταματήσει την επιταχυνόμενη «ανάβαση στη σκάλα της κλιμάκωσης», μια φράση που χρησιμοποιούν οι στρατιωτικοί για να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο οι πόλεμοι επιταχύνονται από μια κρίση στην καταστροφή. Η εγγύτητα των αμερικανικών εκλογών, μαζί με τη σταθερή υποστήριξη του Τζο Μπάιντεν προς το Ισραήλ, παρά τις αμφιβολίες του για τον τρόπο με τον οποίο επιχειρεί επί του πεδίου, δεν προκαλούν μεγάλη αισιοδοξία ότι οι ΗΠΑ θα βρουν με κάποιο τρόπο μια διέξοδο […]
Μέχρι στιγμής οι νίκες του Ισραήλ είναι τακτικής. Για να φτάσει σε μια στρατηγική νίκη θα πρέπει να εξαναγκάσει τους εχθρούς του να αλλάξουν τη στάση τους. Η Χεζμπολάχ, ακόμη και σοβαρά λαβωμένη, δείχνει διατεθειμένη να πολεμήσει μέχρι τέλους […] Εάν το Ιράν απαντήσει στα αντίποινα του Ισραήλ με ένα άλλο κύμα βαλλιστικών πυραύλων, άλλες χώρες ενδέχεται να συρθούν στον πόλεμο. Στο Ιράκ, οι πολιτοφυλακές – πληρεξούσιοι του Ιράν – θα μπορούσαν να επιτεθούν σε αμερικανικές βάσεις. Η Σαουδική Αραβία παρακολουθεί επίσης νευρικά τις εξελίξεις. Ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν έχει ξεκαθαρίσει την άποψή του για μια μελλοντική κατάσταση. Θα σκεφτόταν να αναγνωρίσει το Ισραήλ, αλλά μόνο εάν οι Παλαιστίνιοι αποκτήσουν ένα κράτος σε αντάλλαγμα και η Σαουδική Αραβία λάβει ένα σύμφωνο ασφαλείας από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο ρόλος του Τζο Μπάιντεν, που προσπαθεί ταυτόχρονα να συγκρατήσει το Ισραήλ ενώ το υποστηρίζει με όπλα, διπλωματία και τον στόλο στην Ανατολική Μεσόγειο, ενέχει το κίνδυνο εμπλοκής των ΗΠΑ σε έναν ευρύτερο πόλεμο με το Ιράν. Δεν θέλουν να συμβεί αυτό, αλλά ο Μπάιντεν έχει δεσμευτεί ότι θα βοηθήσει το Ισραήλ εάν καταστεί απαραίτητο. Στο Τελ Αβίβ αλλά και σε μια μερίδα αξιωματούχων στις ΗΠΑ, οι τακτικές νίκες του Ισραήλ έχουν γεννήσει μια νέα σειρά ψευδαισθήσεων. Η επικίνδυνη ιδέα είναι ότι η τρέχουσα κατάσταση είναι μια σπάνια ευκαιρία για να αναδιαμορφωθεί η Μέση Ανατολή με τη βία, επιβάλλοντας την τάξη και καταστρέφοντας τους εχθρούς του Ισραήλ. Ο Τζο Μπάιντεν – και ο διάδοχός του – θα πρέπει να είναι επιφυλακτικοί με αυτό».
«Η τελευταία φορά που εξετάστηκε σοβαρά η αναδιάρθρωση της Μέσης Ανατολής με τη βία ήταν μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου της Αλ Κάιντα στις ΗΠΑ. Η εισβολή στο Ιράκ δεν καθάρισε τη Μέση Ανατολή από τον βίαιο εξτρεμισμό. Αντίθετα έκανε τα πράγματα χειρότερα. Η προτεραιότητα για όσους θέλουν να σταματήσουν αυτόν τον πόλεμο πρέπει να είναι η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα. Είναι η μόνη ευκαιρία αποκλιμάκωσης, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για διπλωματία. Ο πόλεμος ξεκίνησε στη Γάζα. Ίσως να τελειώσει και εκεί», καταλήγει το BBC.
