Στις 25 Φεβρουαρίου 2022, την επομένη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, μια επίλεκτη ομάδα ολιγαρχών πραγματοποίησε μια ιδιωτική συνάντηση με τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Αίθουσα της Αγίας Αικατερίνης του Κρεμλίνου. Σύμφωνα με το Spectator, ο λόγος της συνάντησης ήταν για να συζητηθεί πώς η κυβέρνηση θα βοηθούσε τις κρατικές ρωσικές τράπεζες που επρόκειτο να υποστούν κυρώσεις από τις ΗΠΑ, ιδίως τη Sberbank και τον Όμιλο VTB.
Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αντρέι Μπελούσοφ, ζήτησε από τους ολιγάρχες και τους εταιρικούς γίγαντες να συνεχίσουν να συνεργάζονται με τράπεζες που έχουν επιβληθεί κυρώσεις. Είπε ότι η εμπιστοσύνη στις τράπεζες είναι ζωτικής σημασίας, για μια χώρα όπου το ιστορικό χρηματοοικονομικό χάος έχει καταστρέψει τις αποταμιεύσεις και τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων.
Μεταξύ των παρευρισκομένων ήταν και ένας Ρώσος δισεκατομμυριούχος ονόματι Dmitry Mazepin, πιο γνωστός στο Ηνωμένο Βασίλειο για τη χορηγία της ομάδας της Formula 1 Haas, της οποίας ο γιος του Nikita ήταν πρωταγωνιστής. Ο Mazepin κάθισε ανάμεσα σε άλλους ισχυρούς πλούσιους δισεκατομμυριούχους, κυρίως τον Alexey Miller της Gazprom και τον Igor Sechin της Rosneft. Σύντομα κατάλαβε ότι δεν θα τιμωρούνταν μόνο οι τράπεζες. Οι ολιγάρχες θα ήταν επόμενοι. Και είχε δίκιο. Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 9 Μαρτίου, ο Mazepin έγινε στόχος κυρώσεων από την ΕΕ και σύντομα τα περιουσιακά του στοιχεία δεσμεύτηκαν από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και την Ελβετία.
Οι ελιγμοί για αποφυγή των κυρώσεων
Η επιβολή κυρώσεων στους ολιγάρχες του Πούτιν, που έχουν χρηματοδοτήσει την πολεμική του μηχανή είναι καλά τεκμηριωμένη. Αλλά αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι τα μυστικά τους βήματα για να παρακάμψουν τις κυρώσεις αποκρύπτοντας και μεταβιβάζοντας την ιδιοκτησία των εταιρειών τους σε στενούς συγγενείς και επιχειρηματικούς συνεργάτες και, ως εκ τούτου, παρακάμπτοντας τον αντίκτυπο του παγώματος των περιουσιακών στοιχείων. Στις ρυθμιστικές αρχές δε, φαίνεται να έχει διαφύγει ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι ικανοί να εκμεταλλεύονται τα νομικά κενά.
Λίγες μέρες μετά την επιβολή κυρώσεων, ο Mazepin πούλησε το μερίδιο ελέγχου του στη γιγάντια εταιρεία λιπασμάτων Uralchem και μεταβίβασε την ιδιοκτησία στους μακροχρόνιους συνεργάτες και συναδέλφους του διευθυντές, Dmitry Tatyanin και Dmitry Konyaev. Οι τρεις τους ήταν επιχειρηματικοί εταίροι από το 2007, όταν ιδρύθηκε η Uralchem και ήταν άρρηκτα συνδεδεμένοι. Ο Τατιάνιν, επικεφαλής νομικών υποθέσεων, έγινε ο ιδιοκτήτης του 48% της Basic Chemical Uralchem και ο Konyaev, πρώην εμπορικός διευθυντής, έλαβε το 4 τοις εκατό των μετοχών.
Στις 21 Μαρτίου, ο δισεκατομμυριούχος Mazepin δεν ήταν πλέον πλειοψηφικός ιδιοκτήτης της εταιρείας και είχε παραιτηθεί από διοικητικές θέσεις στην Uralchem, στην οποία ανήκει η Uralkali, η μεγαλύτερη παραγωγός ποτάσας στον κόσμο. Ξαφνικά μια ελβετική εταιρεία που ονομάζεται Svizraa ήταν ο συνιδιοκτήτης των τερματικών και ο νέος κύριος πραγματικός ιδιοκτήτης ήταν ένα άτομο που ονομαζόταν Bhidwal Aamer Atta του οποίου η εθνικότητα δεν αναφέρεται στα εταιρικά αρχεία. Όμως νωρίτερα αυτό το μήνα η ΕΕ συνειδητοποίησε ότι οι Melnichenkos φαίνονταν να τυγχάνουν ευνοϊκής μεταχείρισης. Στις 3 Ιουνίου, επέβαλε κυρώσεις στη σύζυγο του δισεκατομμυριούχου.
Ο Alexey Mordashev, με περιουσία περίπου 21,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με βάση την ιδιοκτησία του στη Severstal, τη μεγαλύτερη εταιρεία χάλυβα και εξόρυξης της Ρωσίας, μετέφερε επίσης περιουσιακά στοιχεία αξίας δισεκατομμυρίων λιρών στη σύζυγό του. Στις 28 Φεβρουαρίου, τέσσερις ημέρες μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ο Μορντάσεφ δέχτηκε κυρώσεις από την ΕΕ και αργότερα από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Ελβετία. Ωστόσο, τα εταιρικά αρχεία στο Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν ότι τον Μάρτιο ο δισεκατομμυριούχος υπέρ του Πούτιν μεταβίβασε αθόρυβα ένα μερίδιο 1,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην εταιρεία του Nordgold στη σύζυγό του, Marina Mordashev. Μεταβίβασε επίσης το μεγαλύτερο μέρος του μεριδίου ιδιοκτησίας του στον τουριστικό όμιλο TUI σε μια υπεράκτια εταιρεία της Καραϊβικής που ονομάζεται Ondero Ltd, η οποία ελέγχεται επίσης από τη σύζυγό του.
Αυτοί οι ολιγάρχες δεν έχουν παραβιάσει κανέναν νόμο, αλλά η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας σε στενό συγγενή ή υποψήφιο είναι επικίνδυνα στο όριο της νομιμότητας. Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό οι επιχειρήσεις να εξετάσουν κατά πόσο εταιρείες που ανήκαν στο παρελθόν σε πρόσωπα υπό κυρώσεις, μπορεί στην πραγματικότητα να ελέγχονται από αυτές. Εάν ναι, η σχέση αυτή ίσως χρειαστεί να τερματιστεί.»
Οι παραπάνω ολιγάρχες είναι εξαγριωμένοι για την επιβολή κυρώσεων και έχουν καταθέσει αγωγές στο Δικαστήριο της ΕΕ για να ανακαλέσουν όσα θεωρούν τιμωρητικά μέτρα. Υποστηρίζουν ότι είναι άδικο να κατηγορούνται για τον πόλεμο του Πούτιν και ότι δεν υπάρχει «καμία απολύτως δικαιολογία» για την επιβολή κυρώσεων. Ο Melnichenko αρνείται ακόμη και ότι είναι ολιγάρχης και υποστηρίζει ότι «δεν είχε καμία σχέση με τα τραγικά γεγονότα στην Ουκρανία».
Και όμως, παρά τις διαμαρτυρίες τους, αυτοί οι ολιγάρχες έχουν βρει τρόπους να… παρακάμψουν ουσιαστικά τις κυρώσεις και να μεταφέρουν τον πλούτο και τα περιουσιακά τους στοιχεία σε στενό συγγενή ή έμπιστο συνεργάτη. Οι κυρώσεις μπορεί να βλάψουν τους «κλεπτοκράτες» του Πούτιν επιφανειακά, αλλά επί της ουσίας, στον «μυστικό κόσμο» της ιδιοκτησίας περιουσιακών στοιχείων, εκείνοι καταφέρνουν να «ξεφεύγουν».
