Τον Οκτώβριο του 2017 η Μαλτέζα δημοσιογράφος Ντάφνε Καρουάνα Γκαλιζία δολοφονήθηκε σε βομβιστική επίθεση στο αυτοκίνητο της, όταν ερευνούσε την αποκάλυψη των Panama Papers.
Τα Panama Papers είναι 11,5 εκατομμύρια έγγραφα που διέρρευσαν (ή 2,6 terabytes δεδομένων) που δημοσιεύτηκαν από τις 3 Απριλίου 2016. Τα έγγραφα περιέχουν προσωπικές οικονομικές πληροφορίες για πλούσια άτομα και δημόσιους αξιωματούχους που προηγουμένως κρατούνταν ιδιωτικά.
Όταν δολοφονήθηκε η Γκαλιζία είχε 47 SLAPPs σε εκκρεμότητα εναντίον της.
Για τους περισσότερους είναι ενδεχομένως άγνωστος ο όρος SLAPP όμως ήδη έχει τεθεί στο στόχαστρο από την ΕΕ. Ως SLAPP θεωρούνται οι καταχρηστικές αγωγές, γνωστές και ως στρατηγικές αγωγές ή εκφοβιστικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής.
Έτσι χαρακτήρισαν οι «Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα» (RSF) σε ανάρτηση τους στο Twitter τις μηνύσεις που κατέθεσε ο Γ.Γ. του Πρωθυπουργού Γρηγόρης Δημητριάδης εναντίον δημοσιογράφων.
«Οι RSF είναι θορυβημένοι από τις καταχρηστικές αγωγές που ξεκίνησε ο Γρηγόρης Δημητριάδης, ο ανιψιός του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη εναντίον δημοσιογράφων που έχουν αποδείξει τη σχέση του με μια εταιρεία που πουλάει το λογισμικό κατασκοπείας Predator» γράφουν οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα.
⚡️#Greece 🇬🇷: RSF is alarmed by the abusive lawsuits initiated by Grigoris Dimitriadis, the nephew of PM @kmitsotakis against journalists who have established a link between him and a company selling #Predator spy software.👇https://t.co/K9pZMenAPn
— RSF (@RSF_inter) August 6, 2022
Μετά την παραίτηση του ο Γρηγόρης Δημητριάδης έστειλε στα γραφεία της «Εφημερίδας των Συντακτών» αγωγή εναντίον της εφημερίδας που ζητάει ανάκληση του δημοσιεύματος της Πέμπτης (04/08/2022: Μεσοτοιχία το Μαξίμου με το Predator) και αν δεν γίνει αυτό, αξιώνει αποζημίωση 250.000 ευρώ, σύμφωνα με την εφημερίδα.
Ανάλογη αγωγή έκανε και στο Reporters United και τους συντάκτες της έρευνας, Νικόλα Λεοντόπουλο και Θοδωρή Χονδρόγιαννο, ζητώντας 150.000 ευρώ αν δεν ανακαλέσουν το δημοσίευμα, όπως δημοσίευσαν οι ίδιοι.
Επίσης από τον δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη ζήτησε 150.000 ευρώ αν δεν αποσύρει από τον λογαριασμό στο Twitter τις αναρτήσεις που αναφέρονται σε αυτόν και συνδέονται με το θέμα των υποκλοπών.
Τι είναι όμως ακριβώς οι SLAPP και σε τι αποσκοπούν;
Οι στρατηγικές αγωγές κατά της συμμετοχής του κοινού [γνωστές και ως αγωγές SLAPP ή αγωγές εκφοβισμού] ή στρατηγικές δίκες κατά της συμμετοχής του κοινού είναι αγωγές που αποσκοπούν στη λογοκρισία, τον εκφοβισμό και τη φίμωση των επικριτών επιβαρύνοντάς τους με το κόστος της νομικής υπεράσπισης μέχρι να εγκαταλείψουν την κριτική ή την αντίθεσή τους.
Σε μια τυπική SLAPP, ο ενάγων συνήθως δεν αναμένει να κερδίσει την αγωγή. Οι στόχοι του ενάγοντος επιτυγχάνονται εάν ο εναγόμενος υποκύψει στο φόβο, τον εκφοβισμό, το αυξανόμενο νομικό κόστος ή την απλή εξάντληση και εγκαταλείψει την κριτική. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι επανειλημμένες επιπόλαιες δίκες εναντίον ενός εναγόμενου μπορεί να αυξήσουν το κόστος της ασφάλισης ευθύνης διευθυντών και στελεχών για το εν λόγω μέρος, παρεμποδίζοντας την ικανότητα λειτουργίας ενός οργανισμού. Πριν από ένα SLAPP προηγείται συχνά μια νομική απειλή.
Τα SLAPPs επιφέρουν ανησυχίες για την ελευθερία του λόγου λόγω του ανατριχιαστικού αποτελέσματός τους και είναι συχνά δύσκολο να φιλτραριστούν και να τιμωρηθούν, επειδή οι ενάγοντες προσπαθούν να συσκοτίσουν την πρόθεσή τους να λογοκρίνουν, να εκφοβίσουν ή να φιμώσουν τους επικριτές τους.
Αυτή η διαδικασία έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις και για το λόγο αυτό σε πολλές χώρες έχει αρχίσει να διαμορφώνεται ένα νομικό πλαίσιο για την προστασία από τις αγωγές SLAPP.
Στις 11 Νοεμβρίου 2021 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε με συντριπτική πλειοψηφία ψήφισμα για την προστασία των δημοσιογράφων και των κριτικών φωνών από SLAPP.
Με 444 ψήφους υπέρ, 48 κατά και 75 αποχές, οι νομοθέτες της ΕΕ συμφώνησαν σε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της απειλής των SLAPP και στις 27 χώρες της ΕΕ. Οι SLAPPs χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο εναντίον ερευνητών δημοσιογράφων για να τους εξαντλήσουν οικονομικά και να τους εκφοβίσουν ώστε να εγκαταλείψουν ευαίσθητες ιστορίες.
Ο συν-εισηγητής Τιέμο Γουόλκεν επεσήμανε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να λάβει μέτρα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Δεν μπορούμε να παρακολουθούμε αμέτοχοι να απειλείται όλο και περισσότερο το κράτος δικαίου και να υπονομεύονται οι ελευθερίες της έκφρασης, της πληροφόρησης και του συνεταιρίζεσθαι. Είναι καθήκον μας να προστατεύσουμε τους δημοσιογράφους, τις ΜΚΟ και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που αναφέρουν θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος».
Τα δικαστήρια δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται και να καταχρώνται από πλούσια και ισχυρά άτομα ή πολιτικούς, ούτε να υπερφορτώνονται για προσωπικό όφελος, πρόσθεσε.
Η νυν Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μαλτέζα Ρομπέρτα Μέτσολα και τότε συν-εισηγήτρια είχε δηλώσει ότι «αυτή η διακομματική, διακρατική έκθεση σηματοδοτεί μια καμπή για τη δημοσιογραφία στον αγώνα κατά των καταχρηστικών αγωγών. Δεν υπάρχει χώρος για κατάχρηση των συστημάτων δικαιοσύνης μας – αυτό είναι το μήνυμα που στείλαμε με την ισχυρή ψήφο μας σήμερα».
Σύμφωνα με το γραφείο της που επικοινώνησε η EURACTIV «στην πραγματικότητα, βλέπουμε μεμονωμένους δημοσιογράφους να έρχονται αντιμέτωποι με ένα πλήθος αγωγών που κατατίθενται εναντίον τους σε ξένες δικαιοδοσίες με στόχο την οικονομική και συναισθηματική τους αποστράγγιση. Αυτές οι αγωγές δεν επιδιώκουν απαραίτητα να επιτύχουν ένα ευνοϊκό αποτέλεσμα, καθώς επιδιώκουν να εκφοβίσουν τους δημοσιογράφους σε αυτολογοκρισία. Ο στόχος είναι η φίμωση».
Τον Ιούνιο του 2021, η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βέρα Γιούροβα δήλωσε ότι το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ επεξεργάζεται μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας των δημοσιογράφων και την αντιμετώπιση των καταχρηστικών αγωγών. Η λεγόμενη «πρωτοβουλία κατά των SLAPP» αναμένεται να εγκριθεί μέχρι το τέλος του έτους και θα μπορούσε να περιλαμβάνει τόσο νομοθετικά όσο και μη νομοθετικά μέτρα.
«Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να αφιερώνουν τον χρόνο τους στο να είναι φύλακες των δημοκρατιών μας και όχι στο να πολεμούν καταχρηστικές αγωγές», είχε δηλώσει τότε η Γιούροβα.
