Όταν το περασμένο φθινόπωρο ο Βλαντιμίρ Πούτιν του έδωσε εντολή τη μερική επιστράτευση, ο Σεργκέι ένιωσε ότι η παραμονή στη Ρωσία ισοδυναμούσε με χορό με το θάνατο. Έτσι κατέφυγε στη Φινλανδία.
Τώρα που επέστρεψε στη Μόσχα, αισθάνεται καλύτερα προετοιμασμένος.
«Έχω πάντα μαζί μου τα χαρτιά μου», είπε χαμηλώνοντας τη φωνή του μιλώντας σε κεντρικό καφέ της Μόσχας. «Τη στρατιωτική μου ταυτότητα, η οποία δηλώνει ότι έχω πρόβλημα υγείας, και το πάσο εργασίας μου».
Το αφεντικό του είχε υποσχεθεί ότι του είχε εξασφαλιστεί εξαίρεση από το υπουργείο Άμυνας ως βασικού εργαζόμενου σε κρατική εταιρεία. Και παρόλο που δεν υπήρχε καμία φυσική απόδειξη της συμφωνίας, ο Σεργκέι πίστεψε ότι βρίσκεται σε «κάποια λευκή λίστα».
«Έχω διπλή προστασία», ανέφερε σύμφωνα με το Politico.
Καθώς οι φήμες για ένα επερχόμενο δεύτερο κύμα επιστράτευσης φουντώνουν, οι Ρώσοι εμφανίζονται απόμακροι από την ιδέα ότι οι ένοπλες δυνάμεις τους θα μπορούσαν σύντομα να αντλήσουν και πάλι από τον άμαχο πληθυσμό περισσότερο ανθρώπινο δυναμικό ενόψει μιας εαρινής επίθεσης.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η Ρωσία ήταν ήδη μια χώρα σε πόλεμο για επτά μήνες, όταν, με την ανακοίνωση της εκστρατείας μερικής κινητοποίησης, η πραγματικότητα χτύπησε για πρώτη φορά στο σπίτι της. Οι αντιδράσεις ήταν άμεσες.
Υπήρξαν μικρές αλλά έντονες διαμαρτυρίες σε μέρη που απείχαν μεταξύ τους, όπως η Γιακουτία στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας και το Νταγκεστάν στον Βόρειο Καύκασο. Στρατιωτικά κτίρια πυρπολήθηκαν. Οι πτήσεις στο εξωτερικό εξαντλήθηκαν γρήγορα και δεκάδες χιλιάδες νέοι άντρες διέσχισαν τα συνοριακά σημεία ελέγχου στις γειτονικές χώρες για να αποφύγουν τη στράτευση. Περιγράφηκε ως η μεγαλύτερη έξοδος από την επανάσταση των Μπολσεβίκων.
Εν τω μεταξύ, όσοι έμειναν και συμμετείχαν στην επιστράτευση εξέφρασαν τα παράπονά τους σε αναρτήσεις και βίντεο που μοιράστηκαν ευρέως στο διαδίκτυο, καταγγέλλοντας την έλλειψη εκπαίδευσης, υποδομών και εξοπλισμού.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι περισσότεροι Ρώσοι είχαν προσαρμοστεί στο πρώτο σοκ του πολέμου με την Ουκρανία με την παραδοχή ότι δεν θα επηρέαζε τη ζωή τους, έγραψε στην ιστοσελίδα του ο Ντένις Βολκόφ, διευθυντής της ανεξάρτητης εταιρείας δημοσκοπήσεων Levada Center με έδρα τη Μόσχα.
Η εκστρατεία κινητοποίησης το άλλαξε αυτό.
«Ήταν τότε που τα εξαιρετικά ασαφή κριτήρια στρατολόγησης, τα λάθη που έκαναν οι στρατιωτικοί … και οι αντιφατικές δηλώσεις των αξιωματούχων σε διάφορα επίπεδα έδωσαν στον κόσμο την εντύπωση ότι σχεδόν οποιοσδήποτε Ρώσος μπορούσε να κληθεί. Αυτό σήμαινε ότι δεν ήταν πλέον επιλογή να αγνοούμε απλώς αυτό που συνέβαινε», έγραψε ο Βολκόφ.
Εκείνη την εποχή, η Levada κατέγραψε την πιο απότομη πτώση των δεικτών κοινωνικής ευημερίας, όπως τους αποκαλεί, στα 30 και πλέον χρόνια της ιστορίας της.
Επιστροφή στην κανονικότητα
Ένα μήνα μετά, στα τέλη Οκτωβρίου, ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Σόιγκου ανακοίνωσε ότι η κινητοποίηση ολοκληρώθηκε με 300.000 νέους στρατιώτες. «Δεν σχεδιάζονται περαιτέρω μέτρα», δήλωσε ο Σουϊγκού στον Πούτιν σε μια τηλεοπτική συνάντηση που είχε σαφώς ως στόχο να κατευνάσει τα τεντωμένα νεύρα των Ρώσων.
Αυτό πέτυχε. «Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες μας εξέφρασαν ανακούφιση: Τα καταφέραμε!», σύμφωνα με τον δημοσκόπο Βολκόφ.
Έκτοτε, η κανονική ζωή επανήλθε. Σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι Ρώσοι που αρχικά είχαν φύγει στο εξωτερικό επέστρεψαν, συχνά παρακινούμενοι από οικογενειακές και οικονομικές υποχρεώσεις. Καθώς η υπηρεσία συνόρων της Ρωσίας δεν δημοσιεύει στοιχεία για τον αριθμό των Ρώσων πολιτών που εισέρχονται στη χώρα, δεν είναι δυνατόν να πούμε πόσοι είναι.
Ο Κωνσταντίν, ένας 38χρονος καθηγητής ξένων γλωσσών, κατέφυγε στο Ουζμπεκιστάν και στη συνέχεια στην Ισπανία, αφού οι στρατολόγοι χτύπησαν τον τόπο εργασίας του φίλου του, ενός μηχανικού. Δύο μήνες αργότερα, επέστρεψαν στη Μόσχα.
«Λόγω του γλωσσικού εμποδίου, ο φίλος μου δεν μπορούσε να βρει κατάλληλη δουλειά και δεν ήθελα να αναγκαστεί να δουλέψει ως σερβιτόρος. Του είπα: «Θα είμαστε δυστυχισμένοι εδώ, ας γυρίσουμε πίσω»».
Τόνισε ότι η επιστροφή του στη Ρωσία δεν αντανακλά την υποστήριξή του στον πόλεμο: «Νομίζω ότι είναι φρικτό».
Άλλοι που μίλησαν στο POLITICO ανέφεραν χρέη, σπίτια που έπρεπε να φτιαχτούν ή να πουληθούν ή απαιτήσεις των εργοδοτών ως λόγους για να επιστρέψουν στη Ρωσία. Αλλά πολλοί είπαν επίσης ότι μετά τον αρχικό πανικό, η αντίληψή τους για το επίπεδο της απειλής είχε υποχωρήσει.
«Είναι όπως με τον αποκλεισμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας: Την πρώτη φορά που βγαίνεις ξανά έξω, νιώθεις φόβο. Αλλά σε λίγο καιρό, βγάζεις τη μάσκα σου και επισκέπτεσαι ξανά πολυσύχναστα μέρη», δήλωσε ο Φιοντόρ, ένας 32χρονος ερευνητής, ο οποίος απέφυγε την επιστράτευση κρυμμένος σε μια εξοχική καλύβα για αρκετούς μήνες.
Ενίσχυση της στρατολόγησης
Νομικοί εμπειρογνώμονες, ωστόσο, επισημαίνουν ότι το αρχικό διάταγμα κινητοποίησης του Πούτιν εξακολουθεί να είναι σε πλήρη ισχύ. Και μια σταθερή ροή αναφορών που μοιράζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποδηλώνει ότι κάποιοι άνδρες εξακολουθούν να στρατολογούνται, αν και με λιγότερο φρενήρη ρυθμό από ό,τι πριν και μακριά από τα μάτια της κοινής γνώμης.
Τώρα, στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες προβλέπουν ότι η Ρωσία μπορεί να χρειαστεί να ανεβάσει και πάλι το ρυθμό υπό το πρίσμα των απωλειών που υπέστη σε αιματηρές μάχες γύρω από εστίες μάχης, όπως η Μπαχμούτ στην ανατολική Ουκρανία.
«Ακόμα και για να αναπληρώσουμε αυτές τις απώλειες, για να αποκαταστήσουμε την ισορροπία, θα χρειαζόμασταν ένα δεύτερο κύμα κινητοποίησης», δήλωσε στο POLITICO ο στρατιωτικός αναλυτής Ρουσλάν Λεβιέφ, του ερευνητικού προγράμματος ανοικτού κώδικα Conflict Intelligence Team.
Πρόσθεσε ότι το νέο έτος έφερε μαζί του μια αλλαγή στη στρατιωτική στρατηγική της Ρωσίας, από το να επικεντρώνεται κυρίως στο πυροβολικό με στόχο τη διατήρηση της πρώτης γραμμής, σε μια προσπάθεια να την προωθήσει με μια επίγεια επίθεση, έχοντας ως κύριο πλεονέκτημα τον μεγάλο αριθμό στρατευμάτων.
«Ξεκινώντας από τον Ιανουάριο, βλέπουμε ότι ένα μέρος αυτών που είχαν κινητοποιηθεί, αλλά βρίσκονται ακόμη σε στρατόπεδα εκπαίδευσης και δεν έχουν ακόμη εμπλακεί σε μάχη, σταδιακά ανακατευθύνονται στην πρώτη γραμμή», δήλωσε ο Λεβιέφ. «Η Ρωσία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη δυναμική».
Ο ίδιος εκτίμησε ότι, ανάλογα με την κλίμακα των φιλοδοξιών, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις θα χρειαστούν επιπλέον μερικές εκατοντάδες χιλιάδες έως και ένα εκατομμύριο περισσότερους άνδρες.
Για να αποφευχθεί η συμφόρηση και να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος, αυτοί οι επιπλέον στρατιώτες θα πρέπει να στρατολογηθούν και να εκπαιδευτούν πριν από την έναρξη της ετήσιας εαρινής επιστράτευσης της Ρωσίας τον Απρίλιο- και επίσης πριν από την παράδοση δυτικών αρμάτων μάχης και πυραυλικών συστημάτων στην Ουκρανία, η οποία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί ήδη από τον Μάρτιο.
Από αυτή την άποψη, οι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες λένε ότι μια δεύτερη εκστρατεία κινητοποίησης έχει ήδη καθυστερήσει.
Γιατί καθυστερεί η δεύτερη κινητοποίηση
Τον Δεκέμβριο, ο επικεφαλής της άμυνας της Ουκρανίας προειδοποίησε ότι η Ρωσία θα ξεκινήσει την επιστράτευση στις αρχές Ιανουαρίου. Και παρόλο που η προθεσμία αυτή έχει παρέλθει, πιο πρόσφατα το CNN επικαλέστηκε ανώνυμες πηγές των αμερικανικών και δυτικών μυστικών υπηρεσιών που ανέφεραν ότι ο Πούτιν σκέφτεται να καλέσει 200.000 άνδρες μέσα στις επόμενες εβδομάδες.
Σε μια σπάνια περίπτωση συμφωνίας, οι Ρώσοι υπερεθνικιστές ισχυρίζονται ομοίως ότι μια δεύτερη εκστρατεία είναι κοντά, με τον πρώην Ρώσο παραστρατιωτικό διοικητή Ιγκόρ Στρέλκοφ να θέτει ως στόχο 500.000 άνδρες.
Ωστόσο, οι μέρες συνεχίζουν να περνούν χωρίς μια τέτοια εντυπωσιακή ανακοίνωση και το Κρεμλίνο έχει απορρίψει τις αναφορές ως «προβοκάτσια».
Μόλις πριν από λίγες ημέρες, ο Πούτιν, σε ομιλία του για την 80ή επέτειο από το τέλος της μάχης του Στάλινγκραντ, προέβη σε μια ελάχιστα συγκαλυμμένη πυρηνική απειλή, λέγοντας ότι όσοι παρασύρουν τις ευρωπαϊκές χώρες σε έναν νέο πόλεμο με τη Ρωσία «προφανώς δεν καταλαβαίνουν ότι ένας σύγχρονος πόλεμος με τη Ρωσία θα είναι τελείως διαφορετικός γι’ αυτούς».
«Έχουμε τα μέσα για να απαντήσουμε, και αυτό δεν θα τελειώσει με τη χρήση τεθωρακισμένων οχημάτων, αυτό πρέπει να το καταλάβουν όλοι».
Μια ευρέως διαδεδομένη εξήγηση μεταξύ των εμπειρογνωμόνων είναι ότι ο Πούτιν καθυστερεί την απόφαση με την ελπίδα ενός ξαφνικού απροσδόκητου κέρδους στο μέτωπο της μάχης. Ή, ότι είναι επιφυλακτικός για το πολιτικό ρίσκο και μπορεί να επιλέξει να πραγματοποιήσει αντ’ αυτού μια λιγότερο αμφιλεγόμενη «μυστική κινητοποίηση».
Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την άμεση κινητοποίηση των κληρωτών της περασμένης άνοιξης μετά την ολοκλήρωση του έτους θητείας τους ή των φετινών νεοσυλλέκτων στο όνομα της πολεμικής προσπάθειας. Ή ακόμη και τα δύο.
Αλλά τέτοια μέτρα θα παρείχαν μόνο περίπου 150.000 επιπλέον προσωπικό, δήλωσε ο Λεβιέφ, το οποίο θα ήταν ανεπαρκές για να συντρίψει τις ουκρανικές δυνάμεις.
Εν τω μεταξύ, ο κρατικός μηχανισμός δείχνει όλα τα σημάδια ότι θέτει τις βάσεις για μια πιο εκσυγχρονισμένη εκστρατεία κινητοποίησης – εάν ή όταν αυτή έρθει.
Οι περιφερειακοί στρατιωτικοί αρχηγοί προσλαμβάνουν νέο προσωπικό. Τα κρατικά χρηματοδοτούμενα ιδρύματα απαιτούν να δουν τις στρατιωτικές ταυτότητες των φοιτητών και των υπαλλήλων για να ενημερώσουν τα αρχεία τους, ώστε να παρακολουθούν όσους έχουν δικαίωμα κινητοποίησης.
Και ένα σχέδιο νόμου που εμφανίστηκε πρόσφατα στον ιστότοπο της Κρατικής Δούμας και στη συνέχεια εξαφανίστηκε αμέσως, πρότεινε την εισαγωγή περιορισμών για τα οχήματα στα σημεία ελέγχου των χερσαίων συνόρων της Ρωσίας από τον Μάρτιο.
Άλλη νομοθεσία που εξετάζεται προτείνει την καθιέρωση υποχρεωτικού ελέγχου της στρατιωτικής ταυτότητας για όσους θέλουν να αποκτήσουν άδεια οδήγησης ή να εγγραφούν στη διεύθυνση κατοικίας τους.
Με εντολή του Πούτιν, οι αρχές εργάζονται επίσης για τη δημιουργία μιας ενιαίας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων που θα συνδυάζει τα δεδομένα των στρατιωτικών υπηρεσιών με εκείνα άλλων κυβερνητικών υπηρεσιών.
Στο σύνολό τους, τα μέτρα φαίνεται να υποδηλώνουν ότι ένα δεύτερο κύμα κινητοποιήσεων είναι προ των πυλών, ακόμη και όταν το δίχτυ κλείνει γύρω από τους Ρώσους σε στρατιωτική ηλικία.
Διάφορες απόψεις – και στρατηγικές
Αλλά η Έλενα, κομμώτρια και μητέρα ενός 7χρονου παιδιού, δεν είδε κανένα λόγο να ανησυχεί.
Ο φίλος της έμεινε στη Μόσχα κατά τη διάρκεια της πρώτης εκστρατείας και θα το έκανε ξανά σε περίπτωση επανάληψης του σεναρίου. «Αν έρθει η σειρά του, θα πάει να μας υπερασπιστεί εκεί», είπε, αναφερόμενη στο πεδίο της μάχης στην Ουκρανία. «Και διαφορετικά, θα μας υπερασπιστεί εδώ», πρόσθεσε, απηχώντας τη γραμμή που προωθούν οι Ρώσοι αξιωματούχοι και τα κρατικά μέσα ενημέρωσης ότι επίκειται εισβολή του ΝΑΤΟ στη Ρωσία.
Όσοι εγκατέλειψαν τη Ρωσία κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος δήλωσαν επίσης ότι είναι απίθανο να πάνε οπουδήποτε αν ανακοινωθεί μια δεύτερη κινητοποίηση.
Ο ερευνητής Φιοντορ ήθελε αρχικά να φτιάξει το σπίτι του προκειμένου να το νοικιάσει ως συμπλήρωμα στο εισόδημά του. Επίσης, επανεκπαιδεύεται για να γίνει προγραμματιστής, κάτι που πιστεύει ότι θα βελτιώσει τις προοπτικές απασχόλησής του εκτός Ρωσίας. Αν εν τω μεταξύ του χτυπήσουν την πόρτα οι στρατολόγοι, είπε ότι απλώς δεν θα ανοίξει την πόρτα. Αν τον έπιαναν στο δρόμο, αστειεύτηκε πως μπορεί να το έσκαγε.
Ο Κωνσταντίν, ο δάσκαλος, σχεδίαζε επίσης ακόμη να μετακομίσει στο εξωτερικό, αλλά μόνο όταν αυτός και η σύντροφός του θα είχαν τα απαραίτητα έγγραφα, μια θέση εργασίας και γλωσσικές δεξιότητες. Είπε ότι είχε καθησυχαστεί από τις ιστορίες γνωστών με παρελθόν στην ασφάλεια και τον στρατό που κατάφεραν να αποφύγουν την πρώτη επιστράτευση.
«Αν ακόμη και αυτού του είδους οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπο να αποφύγουν να πάνε στον πόλεμο, θα πρέπει να είναι ακόμη πιο εύκολο για μένα», είπε.
«Παρά τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα αυτού του συστήματος, δεν λειτουργεί καλά και δεν έχει τους πόρους για να αναγκάσει τους πάντες να γίνουν σκλάβοι».
Αυτό, είπε, του έδωσε όλη την ηρεμία που χρειαζόταν. Προς το παρόν.
* Το Politico άλλαξε ορισμένα ονόματα όσων μίλησαν σε αυτό για λόγους ασφαλείας.
