Μερικά από τα αρχαιότερα λίθινα εργαλεία που έχουν βρεθεί ποτέ έχουν προσφέρει μια σπάνια ματιά στη ζωή των πρώτων ανθρώπων και των συγγενών τους. Ποια σχέση έχουν με το κρέας του ιπποπόταμου;
Μια αρχαιολογική ανασκαφή στις όχθες της λίμνης Βικτώρια στην Κένυα έφερε στο φως εκατοντάδες λίθινα εργαλεία και απολιθώματα που χρονολογούνται ήδη πριν από τρία εκατομμύρια χρόνια.
Σύμφωνα με το Nature τα εργαλεία αυτά – που βρέθηκαν μαζί με δόντια από συγγενείς του ανθρώπου και τα σφαγμένα υπολείμματα αρχαίων πλασμάτων που έμοιαζαν με ιπποπόταμο – παρέχουν μερικές από τις πρώτες άμεσες αποδείξεις ότι οι πρώτοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν λίθινα εργαλεία για να τρέφονται με μεγάλα ζώα. Η μελέτη που τα περιγράφει δημοσιεύθηκε στις 9 Φεβρουαρίου στο Science.
Η περιοχή αυτή έρχεται τώρα να προστεθεί σε μια χούφτα άλλων που έχουν δώσει εργαλεία που χρονολογούνται από την πρώτη υιοθέτηση της τεχνολογίας της πέτρας. «Πρόκειται για μια ονειρεμένη τοποθεσία», λέει η Sonia Harmand, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Stony Brook της Νέας Υόρκης. «Είναι τόσο αξιοσημείωτο, που είναι σχεδόν πολύ καλό για να είναι αληθινό».
Τεχνολογία της λίθινης εποχής
Τα κενά στα αρχαιολογικά αρχεία έχουν καταστήσει δύσκολη τη μελέτη της κατασκευής εργαλείων στους πρώτους προγόνους μας. Οι Hominins (ανθρωποειδή) – η ομάδα των πρωτευόντων που περιλαμβάνει τον Homo sapiens και τους συγγενείς του – άρχισαν να χρησιμοποιούν εργαλεία τουλάχιστον 3,3 εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι ερευνητές το γνωρίζουν αυτό λόγω των λίθινων εργαλείων που ανακαλύφθηκαν σε μία μόνο τοποθεσία στη βόρεια Κένυα.
Όμως, η επόμενη γνωστή σειρά λίθινων εργαλείων – τα λεγόμενα Oldowan tools – δεν εμφανίζεται στα αρχαιολογικά αρχεία για άλλα 700.000 χρόνια. Αυτός ο τύπος εργαλείων διαδόθηκε τελικά σε όλη την Αφρική και στην Ασία. Αλλά η έλλειψη αντικειμένων από το διάστημα μεταξύ των δύο πρώιμων θέσεων σημαίνει ότι η εύρεση του τρόπου με τον οποίο κατασκευάζονταν και χρησιμοποιούνταν τα εργαλεία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σχεδόν ενός εκατομμυρίου ετών αποτελεί πρόκληση.
Η τοποθεσία στην Κένυα προσφέρει τώρα κάποιες νέες γνώσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ένας εργάτης σε μια ανασκαφή κοντά στη λίμνη Βικτώρια είπε στους ερευνητές ότι είχε δει λίθινα εργαλεία και απολιθώματα ζώων να ξεπροβάλουν από το έδαφος κοντά στο σπίτι του.
Το συνεργείο ξεκίνησε τις ανασκαφές στη νέα τοποθεσία το 2015. Κατά τη διάρκεια αρκετών εποχών πεδίου, έφεραν στο φως 330 τεχνουργήματα, συμπεριλαμβανομένων 42 λίθινων εργαλείων Oldowan, διάσπαρτα γύρω από τα οστά ενός προγονικού ιπποπόταμου. Ορισμένα από τα οστά του ιπποπόταμου, καθώς και άλλα υπολείμματα ζώων στην περιοχή, έφεραν σημάδια κοπής και γδαρσίματος από λίθινα εργαλεία.
Οι μέθοδοι χρονολόγησης τοποθέτησαν τα λείψανα μεταξύ 2,6 και 3 εκατομμυρίων ετών, καθιστώντας τα σχετικά τεχνουργήματα υποψήφια για την αρχαιότερη κρύπτη εργαλείων Oldowan που έχει βρεθεί ποτέ. Επίσης, μετατοπίζει τη γνωστή έναρξη της σφαγής μεγάλων ζώων από ανθρωποειδή κατά τουλάχιστον 600.000 χρόνια. Η μικροανάλυση ορισμένων από τα εργαλεία έδειξε ότι κάποια από αυτά χρησιμοποιούνταν για να χτυπήσουν φυτικά υλικά, πιθανώς σκληρές ρίζες ή κονδύλους (διογκωμένες φυτικές δομές).
Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι τα λίθινα εργαλεία ήταν ζωτικής σημασίας για την πρόσβαση σε τροφές που ήταν δύσκολο να αποκτηθούν, λέει ο συν-συγγραφέας Thomas Plummer, παλαιοανθρωπολόγος στο Queens College του City University of New York στο Flushing. Οι πρώιμοι ανθρωποειδείς θα περιορίζονταν από το τι μπορούσαν να σκίσουν με τα χέρια και τα δόντια τους, λέει. Τα λίθινα εργαλεία «τους επέτρεπαν να επεξεργάζονται την τροφή έξω από το στόμα τους».
«Ένας ιπποπόταμος είναι σαν ένας γιγάντιος δερμάτινος σάκος», προσθέτει. «Είναι γεμάτος με πράγματα που θα μπορούσες να φας, αλλά χωρίς λίθινα εργαλεία δεν μπορείς να τα φτάσεις».
Ποιος σκότωσε τους ιπποπόταμους;
Τα λίθινα εργαλεία και τα απολιθωμένα οστά ζώων δεν ήταν τα μόνα λείψανα που βρέθηκαν στην περιοχή. Καθώς μια καταιγίδα έπεφτε, οι ερευνητές έπεσαν επίσης πάνω σε ένα δόντι που ανήκε σε έναν αρχαίο συγγενή του ανθρώπου από ένα γένος που ονομάζεται Paranthropus. Η παρουσία του κοντά στα κουφάρια των ιπποπόταμων -μαζί με ένα άλλο δόντι Paranthropus που επίσης βρέθηκε στην περιοχή- εγείρει την πιθανότητα ότι μπορεί να ήταν μέλη του Paranthropus, και όχι του σύγχρονου ανθρώπινου γένους Homo, που χρησιμοποιούσαν κάποια από τα λίθινα εργαλεία της περιοχής για να σφάζουν τα ζώα.
Δεν είναι και τόσο περίεργο το γεγονός ότι και άλλες γενεαλογικές γραμμές ανθρωποειδών μπορεί να έχουν κατασκευάσει εργαλεία, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα πρώτα γνωστά εργαλεία προϋπήρχαν της εμφάνισης του Homo, λέει η Harmand.
Άλλοι όμως είναι πιο επιφυλακτικοί. «Προσωπικά δεν πιστεύω ότι ο Paranthropus κατασκεύασε εργαλεία Oldowan», λέει ο Mohamed Sahnouni, παλαιολιθικός αρχαιολόγος στο Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο για την Ανθρώπινη Εξέλιξη στο Burgos της Ισπανίας. Λέει ότι η ανατομία του ανθρωποειδούς υποδηλώνει ότι ήταν καλά προσαρμοσμένο στην κατανάλωση χονδροειδών τροφών και ίσως να μην χρειαζόταν να κατακτήσει τη χρήση εργαλείων.
Ωστόσο, ο Sahnouni προσθέτει ότι τα ευρήματα εξακολουθούν να αποτελούν «μια σημαντική ανακάλυψη» που «ρίχνει φως στη συμπεριφορά των πρώιμων κατασκευαστών εργαλείων Oldowan».
