«Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στ’ όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών, του πανεπιστημιακού ασύλου, της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων. Ορκιζόμαστε αλληλεγγύη σ’ όλο το φοιτητικό κόσμο της Ελλάδας που βασανίζεται. Η βία και η τρομοκρατία δεν θα περάσουν. Ζήτω ο αδούλωτος φοιτητικός κόσμος της Ελλάδας.» (Ο όρκος των φοιτών την πρώτη μέρα κατάληψης)
Μισός αιώνας πέρασε από την κατάληψη του κτιρίου της Νομικής σχολής της Αθήνας το 1973. Τα συνταρακτικά γεγονότα στις 21-22 Φεβρουαρίου, μαζί με όσα διαδραματίστηκαν μερικές μέρες νωρίτερα και τις αμέσως επόμενες, συνιστούν την ιστορική αφετηρία του δυναμικού φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος. Με αποκορύφωμα, εννιά μήνες αργότερα, την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Οι σαράντα ώρες ελευθερίας (τόσο κράτησε η κατάληψη από το πρωί της Τετάρτης ως το βράδυ της Πέμπτης) είχαν και μερικές ιδιομορφίες. Η αντιδικτατορική ανάταση εκείνων των ωρών προκάλεσε για πρώτη φορά κλονισμό της χούντας και την έμπρακτη μαζική συμπαράσταση του λαού , καταρρίπτοντας το μύθο της άτρωτης δικτατορίας.
Είχε, όμως, κι μια άλλη ιδιομορφία: ήταν μάλλον η μοναδική λαϊκή αντιδικτατορική έκρηξη, με χαρακτηριστικά συντεταγμένου κινήματος. Σ΄ αντίθεση με τις άλλες καταλήψεις, που προηγήθηκαν και ακολούθησαν (Νομική και Πολυτεχνείο), διέθετε κάποια μορφή οργάνωσης. Οι εξεγερμένοι προβληματίστηκαν για τις μορφές πάλης τους, σχεδίασαν τις κινήσεις τους, διαπραγματεύτηκαν τα «μίνιμουμ» αιτήματά τους (σπουδαστικά) , απάντησαν δυναμικά προβάλλοντας το «μάξιμουμ» (ελευθερία-δημοκρατίαα) και αποχώρησαν από το κτίριο όχι ως ηττημένοι …
Αρχικώς τα «φεβρουαριανά» βρέθηκαν στη σκιά των «νοεμβριανών», Σιγά-σιγά άρχισαν να παίρνουν τη θέση που άρμοζε. Δικαίως η «κατάληψη της ταράτσας» ονομάστηκε ως «πρώτο» και «αναίμακτο» Πολυτεχνείο.
Τα Πανεπιστήμια κατά τις αρχές του 1973 μοιάζει με καζάνι που θερμαίνεται. Η «φωτιά» έχει ανάψει από τον προηγούμενο χρόνο, αλλά δυναμώνει με την απόφαση της χούντας να επιβάλλει Καταστατικό Χάρτη για την Ανώτατη Παιδεία. Με το αντιδραστικό σχέδιο «περί δικαιωμάτων και καθηκόντων των φοιτητών στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα». Ανάμεσα σε άλλα, εξοβελίζονται οι όποιες ακαδημαϊκές ελευθερίες και καταργείται ο φοιτητικός συνδικαλισμός.
Στη θύελλα των φοιτητικών αντιδράσεων η χούντα απαντά με το μέτρο της στράτευσης των «πρωταιτίων» φοιτητών. Στόχος είναι η γενικότερα η τρομοκράτηση και ο «αποκεφαλισμός» του φοιτητικού κινήματος από τους φυσικούς ηγέτες του, που είχαν αναδειχθεί στους προηγούμενους αγώνες.
Το μέτρο για την άρση της αναβολής στράτευσης θ΄ αποτελέσει και την αφορμή για το γενικό ξεσηκωμό των σπουδαστών. Θ΄ ακολουθήσουν δέκα μέρες αγώνων (12 Φεβρουαρίου δημοσίευση του νόμου- 22 Φεβρουαρίου αποχώρηση από τη Νομική).
Η αρχή της μετωπικής σύγκρουσης θα γίνει στο Πολυτεχνείο. Εκεί στις 14 Φεβρουαρίου πραγματοποιείται παμφοιτητική συγκέντρωση. Η επέμβαση των αστυνομικών δυνάμεων, μαζί με «εγκάθετους» γνωστούς «αστέρες» της χούντας και η κατάλυση κάθε έννοιας ασύλου, θα συνοδευτεί με βαρβαρότητες, μαζικές συλλήψεις και την παραπομπή σε δίκη 11 φοιτητών.
Στο ψήφισμά τους, τότε , οι συγκεντρωμένοι, προβάλλοντας τα ιδιαίτερα σπουδαστικά αιτήματα, διακηρύσσουν ρητά: «Αγωνιζόμαστε για τα συμφέροντα του έθνους». » Κατά τις χουντικές αρχές τότε «ερρίφθησαν αντικυβερνητικά συνθήματα από τους συγκεντρωμένους φοιτητάς, οι οποίοι εξετράπησαν εις χυδαιότητας και ύβρεις κατά της παρισταμένης αστυνομικής αρχής…»
Η δίκη των 11, που γίνεται γρήγορα, οι στρατεύσεις φοιτητών, η απαγόρευση των φοιτητικών συνελεύσεων από τις φιλοχουντικές, κατά κανόνα, πρυτανικές αρχές και η αυξανόμενη αστυνομοκρατία επιδρούν στην ανάπτυξη κι όχι την καταστολή του κινήματος. Οι αγώνες θ΄ αποκτήσουν νέα χαρακτηριστικά και οι φοιτητικές διεκδικήσεις θα προβάλλονται μαζί με αντιδικτατορικές πολιτικές. Η κινητοποίηση του φοιτητικού κόσμου θα είναι μαζική.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στη θέση των στρατευμένων, των μισοπαράνομων ή παράνομων συνδικαλιστών θα πάρει μια νέα γενιά συνδικαλιστών. Θα γράψει ιστορία σε συνέχεια δρώντας στο πλαίσιο των εκλεγμένων Φοιτητικών Επιτροπών, των αριστερών οργανώσεων της ΑντιΕΦΦΕ, του Ρήγα Φεραίου και των άλλων αντιδικτατορικών σχημάτων.
Η κατάληψη της Νομικής, με τη «στρατηγική» σημασία, που έχει το κτίριο στην καρδιά της Αθήνας για την προβολή του αγώνα, είναι προϊόν όλης αυτής της διεργασίας. Η απόφαση πάρθηκε από το «διασχολικό» (εκπρόσωποι φοιτητικών επιτροπών και οργανώσεων) και έγινε κατορθωτό να κρατηθεί μυστική από τις διωκτικές αρχές .
Τα υπόλοιπα ήταν έργο της συντριπτικής πλειονότητας των φοιτητών («αντιφρονούντες» και «οικτρά μειοψηφία» κατά τις χουντικές αρχές) των φοιτητικών επιτροπών αγώνα της Νομικής, της Φιλοσοφικής, άλλων σχολών και της επιτροπής κατάληψης του κτιρίου…
Δίπλα στα συνθήματα με τα φοιτητικά αιτήματα πολύ γρήγορα άρχισαν από την ταράτσα της Νομικής , αλλά και από τα παράθυρα του κτιρίου, τα πολιτικά-αντιδικτατορικά: Ελευθερία, Δημοκρατία, Δεν περνά ο φασισμός, Συμπαράσταση λαέ, Κάτω η χούντα, Πάρ΄ τη Δέσποινα και μπρος, Ελλάς Ελλήνων φυλακισμένων, Ένας είναι ο αρχηγός-ο κυρίαρχος λαός κ.α. Αλλά και αντιαμερικανικά κάποιες στιγμές (Έξω οι Αμερικάνοι…)
Μαζί με τον Εθνικό Ύμνο, το περισσότερο δημοφιλές τραγούδι στα σκαλάκια εντός του κτιρίου, αναδείχτηκε το «Πότε θα κάνει ξαστεριά»
Συλλογή Αριστοτέλη Σαρρηκώστα / ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Από τη στιγμή που έκλεισαν οι είσοδοι της Νομικής και επί δυο μέρες, μέχρι να ξανανοίξουν και ν΄ αποχωρήσουν συντεταγμένα οι φοιτητές, η χούντα έχασε το ύπνο της. Αντίθετα «ξύπνησε» το λαϊκό αντιδικτατορικό κίνημα.
Η κατάληψη της Νομικής ήταν ο προάγγελος του Πολυτεχνείου. Εύστοχα έχει επισημανθεί ότι χωρίς αυτή είναι αμφίβολο αν θα υπήρχε ο Νοέμβρης του 1973…
Για την ιστορία τα σχέδια της χούντας για «μεταρρυθμίσεις» ματαιώθηκαν, ενώ ο νόμος για τη στράτευση θα καταργηθεί αργότερα από τη δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη.
Το χρονικό του διημέρου
21 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
- Το πρωί, με το άνοιγμα της Νομικής, προσέρχονται μαζικά εκατοντάδες φοιτητές. Άλλη συγκέντρωση στο κτίριο του Χημείου, απ΄ όπου γίνεται πορεία στο κτίριο της οδού Σίνα.
- Το μεσημέρι οι συγκεντρωμένοι στη Νομική υπολογίζονται σε 4000. Η αστυνομία επεμβαίνει για να ελεγχθεί η ευρύτερη περιοχή. Οι φοιτητές απλώθηκαν σ’ ολόκληρο το κτίριο , από το ισόγειο ως την ταράτσα , κραυγάζοντας φοιτητικά και αντιχουντικά συνθήματα. Κλείνουν τις πόρτες και δεν επιτρέπουν την είσοδο στο κτίριο παρά με την επίδειξη φοιτητικής ταυτότητος.
- Εγκρίνονται ψηφίσματα με τα φοιτητικά αιτήματα. Οι έγκλειστοι φοιτητές δίνουν «όρκο» συνέχισης του αγώνα ως το τέλος.
- «Οι φοιτηταί έρριπταν από τα παράθυρα και την ταράτσα του κτιρίου της Νομικής διάφορα πρόχειρα τρυκ πάνω στα οποία είχαν γραφεί με μολύβια και έγχρωμους μαρκαδόρους διάφορα συνθήματα. Σ’ όλη τη διάρκεια των εκδηλώσεων μέσα στο κτίριο της Νομικής, είχαν συγκεντρωθεί γύρω από αυτό καθώς και στις οδούς Ακαδημίας, Σόλωνος και Σίνα εκατοντάδες άλλοι φοιτητές και πολίται… Οι αστυνομικοί απεμάκρυναν τους πολίτας ενώ υποχρέωναν τους πάντες να κυκλοφορούν και να μη στέκονται να παρακολουθούν τις εκδηλώσεις» (από τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ της ημέρας, πριν επιβληθεί λογοκρισία και αυτολογοκρισία την επόμενη).
- Το απόγευμα αστυνομοκρατία στη γύρω περιοχή και προκλήσεις «αντιφρονούντων». Επιχείρηση αστυνομικής εισβολής στη Νομική αποτυγχάνει. Οι έγκλειστοι φοιτητές «οχυρώνονται», με πρόχειρα μέσα . Εκατοντάδες πολίτες στέκονται στη Σίνα και την Ακαδημίας, παρακολουθούν και συμπαραστέκονται στους φοιτητές.
- To βράδυ πλήθος άρχισε να συγκεντρώνεται στους γύρω δρόμους εκδηλώνοντας με συνθήματα την αλληλεγγύη του. Η αστυνομία επεμβαίνει να διαλύσει τους συγκεντρωμένους, ενώ έχει αποκλείσει την περιοχή. Εκατοντάδες πολίτες πραγματοποιούν ολονυκτία με αναμμένα κεριά στην Ακαδημίας απέναντι από τη Νομική. Ανεπανάληπτες σκηνές συμπαράστασης, που δίνουν «φτερά» στους έγκλειστους, οι οποίοι ξαγρυπνούν, ενώ περιμένουν εισβολή στο κτίριο…
Συλλογή Αριστοτέλη Σαρρηκώστα / ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
- Από το πρωί αντιχουντικά συνθήματα στην ταράτσα της αποκλεισμένης Νομικής, ενώ πλήθος παρακολουθεί και συμπαραστέκεται από απόσταση στους γύρω δρόμους. Η επιτροπή αγώνα των φοιτητών διαπραγματεύεται με τον πρύτανη για τα αιτήματα των φοιτητών και την ασφαλή αποχώρηση των καταβεβλημένων έγκλειστων.
- Μεγάλη διαδήλωση φοιτητών στην Ομόνοια
- Στις 7-8 μμ οι φοιτητές αποχωρούν από τη Νομική. Πλήθη πολιτών στους δρόμους λειτουργούν ως ασπίδα να μη συλληφθούν, τους επευφημούν και συγκροτούνται πορείες. Οι διαδηλωτές διασχίζουν τους δρόμους το κέντρου της Αθήνας. Φτάνουν ως το Πολυτεχνείο, επιστρέφουν στη Νομική. Μια ογκώδης πορεία θα φτάσει ως την πλατεία Κολιάτσου. Γύρω από τη Νομική παραμένουν ως τις 10 το βράδυ χιλιάδες λαού. Θα φεύγουν κατά ομάδες διαδηλώνοντας στο κέντρο της Αθήνας, ενώ ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις πραγματοποιούν επιθέσεις για να τις διαλύσουν.
(Ο Τάκης Κατσιμάρδος είναι δημοσιογράφος)
