Το Πάσχα, ένας από τους σημαντικότερους εορτασμούς του Χριστιανισμού, είναι ιδανική ευκαιρία να απολαύσουμε την άνοιξη, αλλά και να ανακαλύψουμε προορισμούς της Ελλάδας, με αφορμή τα συναρπαστικά ήθη και έθιμα που λαμβάνουν χώρα σε κάθε άκρη της χώρας! Πυροτεχνήματα, τυμπανοκρουσίες, αιωρούμενα φαναράκια, περιφορές υπέρλαμπρων επιταφίων, στάμνες σε πτώση από τα μπαλκόνια, διαδρομές στα σοκάκια…
Στην ηπειρωτική και στη νησιωτική Ελλάδα, οι παραδόσεις καλά κρατούν και χιλιάδες κόσμου συρρέει για να γίνει για λίγο κομμάτι τους, μαζί με τους ντόπιους. Βυθιζόμενος σε εθιμικές πρακτικές εκατοντάδων χρόνων, ο κόσμος κυριεύεται από αισθήματα κατάνυξης και συγκίνησης…
Φαναράκια
Λεωνίδιο: Αερόστατα στον ουρανό!
Στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας, εδώ και έναν αιώνα, το βράδυ της Ανάστασης, ο ουρανός γεμίζει δεκάδες φωτεινά αερόστατα. Οι 5 ενορίες της περιοχής συναγωνίζονται για το ποια θα καταφέρει να «αφήσει» τα περισσότερα. Εβδομάδες πριν το Μεγάλο Σάββατο, οι ντόπιοι επιδίδονται στην κατασκευή των αεροστάτων, από πανί ποτισμένο με λάδι και λίγο πετρέλαιο. Κάθε Πάσχα, στο άκουσμα του πρώτου «Χριστός Ανέστη», ο ουρανός πλημμυρίζει από πάνω από 1.000 τέτοια αερόστατα και το θέαμα είναι μαγικό!
Σαντορίνη: Τενεκεδένια φαναράκια στα σοκάκια!
Το μοναδικής ομορφιάς νησί των Κυκλάδων, αξίζει να το επισκεφθείτε και το Πάσχα. Στο χωριό Πύργο της Σαντορίνης, δημιουργείται ένα ξεχωριστό φωτεινό σκηνικό: κατά την περιφορά του Επιταφίου το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, απ’ άκρη σ’ άκρη, τα γραφικά στενά του χωριού στολίζονται με τενεκεδένια λυχναράκια! Πάνω σε στέγες, κάτω από πύλες, σε περβάζια σπιτιών και μαγαζιών, πλημμυρίζει τα σοκάκια ένα φωτεινό ποτάμι, που δημιουργεί αδιάκοπες γραμμές που τρεμοπαίζουν! Παράλληλα, οι νέοι του χωριού χτυπούν μεταλλικά αντικείμενα, παράγοντας έναν ήχο που συμπληρώνει το ξεχωριστό θέαμα!
Ξεχωριστοί επιτάφιοι
Σκιάθος: Πρωινός επιτάφιος
Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του σε πρακτικές του Αγίου Όρους. Και η Σκιάθος είναι από τα ελάχιστα μέρη της Ελλάδας που το ακολουθεί. Όταν όμως λέμε πρωί, εννοούμε ξημερώματα. Η εκκλησιαστική ακολουθία ξεκινά στη 01:00 τα μεσάνυχτα της Μεγάλης Παρασκευής, ενώ η περιφορά του επιταφίου στις 04:00 τα ξημερώματα. Ακολουθεί μια διαδρομή στα γραφικά στενά της Σκιάθου, ανάμεσα από σπιτάκια φωτισμένα με κεριά, για να καταλήξει ο επιτάφιος πίσω ξανά στον Ναό των Τριών Ιεραρχών κατά τις 05:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου.
Ζάκυνθος: Επίσης πρωινός επιτάφιος
Η βραδιά του Επιταφίου στη Ζάκυνθο δεν ακολουθεί τα συνηθισμένα ωράρια! Η ακολουθία του Επιταφίου ξεκινά στις 02:00 το πρωί, η έξοδός του γίνεται περίπου στις 04:00, ενώ η επιστροφή του στον Ναό πραγματοποιείται γύρω στις 05:30, ξημερώματα Μεγάλου Σαββάτου.
Υ.Γ.: Επιπλέον αξιοσημείωτο σκηνικό του Πάσχα στη Ζάκυνθο: κατά την Πρώτη Ανάσταση, ο ιερέας απελευθερώνει λευκά περιστέρια!
Ύδρα: Θαλασσινός επιτάφιος
Στη συνοικία Καμίνια ο επιτάφιος μπαίνει και μέσα στη θάλασσα! Η Ύδρα, ένας –έτσι κι αλλιώς– ειδυλλιακός τόπος, το Πάσχα, χαρίζει μια κατανυκτική ατμόσφαιρα. Ενώσω διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, η διαδρομή που ακολουθεί ο επιτάφιος καταλήγει μέσα στη θάλασσα! Η σκέψη, από το 1923 –απ’ όταν απαντάται το έθιμο–, είναι τόσο να ευλογούνται τα νερά όσο και να προστατεύονται οι ναυτικοί και οι σφουγγαράδες του νησιού, πριν αναχωρήσουν με τα καΐκια τους.
Τήνος: Επίσης θαλασσινός επιτάφιος
Στην Τήνο, νησί εν γένει «χριστιανικά φορτισμένο» εκτυλίσσεται μια μοναδική περιφορά των Επιταφίων. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, μετά την περιφορά του Καθολικού Επιταφίου, ακολουθεί η περιφορά των 7 Ορθόδοξων ενοριών. Αφού συγκεντρωθούν στη μαρμάρινη εξέδρα, ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάου μπαίνει στη θάλασσα! Με αναμμένους πυρσούς και φλεγόμενο σταυρό, συντίθεται μια μοναδική εικόνα για τους πιστούς!
Εκρηκτικά έθιμα
Χίος: Ρουκετοπόλεμος
Το «εκρηκτικό» έθιμο του ρουκετοπόλεμου στη Χίο αξίζει ιδιαίτερης μνείας. Κρατεί από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και λαμβάνει χώρα το βράδυ της Ανάστασης. Ξεκινώντας πριν τις 00:00, αλλά κυρίως αφού ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», οι δύο «αντίπαλες» ενορίες, του Αγίου Μάρκου (οι «Αγιομαρκούσοι») και της Παναγίας της Ερειθιανής (οι «Παναγούσοι»), εκτοξεύουν αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο να πλήξουν το καμπαναριό ή τον τρούλο αντίστοιχα των δύο εκκλησιών. Στο χωριό Βροντάδος, η νύχτα γίνεται μέρα!
Ο διάσημος παραλιακός οικισμός, καπεταναίων και ναυτικών, μεταμορφώνεται κυριολεκτικά σε πεδίο μάχης! Οι ρουκέτες, φτιαγμένες από μπαρούτι, νίτρο και θειάφι, τοποθετούνται σε ξύλινες βάσεις και υπολογίζεται η κατάλληλη τροχιά τους. Η κατασκευή τους για κάθε επόμενη χρονιά εκκινεί σχεδόν αμέσως μετά το Πάσχα, ενώ η «τέχνη» αυτή των ρουκετών κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Κάθε Πάσχα, αφού καταμετρηθούν οι ρουκέτες που βρήκαν τον στόχο τους, αναδεικνύεται και νικητής!
Άνδρος: Τα μάσκουλα
Στο νησί της Άνδρου, τα βεγγαλικά και τα πυροτεχνήματα έχουν ξεχωριστή θέση. Όμως, ένα ιδιαίτερο είδος πυροτεχνήματος πρωταγωνιστεί. Τα λεγόμενα «μάσκουλα» είναι σιδερένιοι σωλήνες γεμισμένοι με μπαρούτι, που τοποθετούνται στο πάτωμα. Την Κυριακή του Πάσχα, εικόνες της Ανάστασης περιφέρονται στο χωριό Στενιές από δύο ενορίες. Μόλις οι εικόνες συναντηθούν στην κεντρική πλατεία του χωριού, «πέφτει σήμα» και τα μάσκουλα πυροδοτούνται σε όλο το χωριό! Τότε ένας εκκωφαντικός θόρυβος κατακλύζει το νησί!
Καλαμάτα: Σαϊτοπόλεμος
Ο γνωστός «σαϊτοπόλεμος» είναι ακριβώς αυτό που περιγράφει η λέξη. Πρόκειται για πόλεμο με σαΐτες. Μόνο που οι σαΐτες είναι γεμάτες εκρηκτικά! Στις 20.00, ανήμερα του Πάσχα, έχοντας σχηματίσει ομάδες (τα «μπουλούκια»), και συχνά ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές, οι ντόπιοι εξαπολύουν ο ένας στον άλλον αυτοσχέδιους σωλήνες, φτιαγμένους από χαρτόνι και γεμισμένους με μπαρούτι! Το έθιμο ανάγεται στην Τουρκοκρατία και δη στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, κατά τον οποίο, σύμφωνα με τους μύθους, οι κάτοικοι της Μεσσηνίας χρησιμοποιώντας σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά, για να «εκφοβίσουν» το ιππικό των Τούρκων, τρομάζοντας τα άλογά τους.
Κάψιμο του Ιούδα
Μονεμβασιά
Η Κυριακή του Πάσχα στη Μονεμβασιά περιλαμβάνει ένα κάπως μακάβριο έθιμο: ένα ανθρώπινο ομοίωμα του Ιούδα καίγεται «ζωντανό»! Στον περίβολο της εκκλησίας του Ελκομένου Χριστού, στην άκρη του ειδυλλιακού βράχου της Μονεμβασιάς, στήνεται το ομοίωμα του Ιούδα. Φτιαγμένο από ξύλα και άχυρα, λαμπαδιάζει αμέσως, ενώ τα πολλά εκρηκτικά που βρίσκονται στο εσωτερικό του, κάνουν το θέαμα ιδιαίτερα εντυπωσιακό.
Ύδρα
Το έθιμο κατά το οποίο καίγεται ο Ιούδας συναντάται και στην Ύδρα. Εκεί, ένα ομοίωμα του Ιούδα βρίσκεται κρεμασμένο σε κρεμάλα, γεμάτο άχυρα και ρουκέτες. Σύμφωνα με το έθιμο, που κρατά στο νησί πάνω από 150 χρόνια, ο ντόπιοι Μπουρλοτιέρηδες, χρησιμοποιώντας παλιά ντουφέκια και καραμπίνες, χτυπούν το ομοίωμα και εν τέλει το καίνε ολοσχερώς.
Ρόδος: Οι καλαφουνοί
Μέρες πριν το Πάσχα, η Ρόδος προετοιμάζεται για το μεγάλο έθιμο των «καλαφουνών». Οι ανύπαντροι, νέοι άνδρες μαζεύουν ξύλα για να κατασκευάσουν αυτές τις θεόρατες συστάδες από κούτσουρα, τους καλαφουνούς. Στα περισσότερα χωριά της Ρόδου, οι καλαφουνοί παίρνουν φωτιά το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής κατά την περιφορά του επιταφίου, με εξαίρεση το χωριό Γεννάδι, όπου ο καλαφουνός ανάβει το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης. Το έθιμο λέει ότι οι καλαφουνοί πρέπει να παραμείνουν αναμμένοι μέχρι την Κυριακή του Πάσχα, γι’ αυτό ανατροφοδοτούνται διαρκώς με νέα ξύλα! Το έθιμο απολήγει στο κάψιμο του Ιούδα, στον οποίο βάζουν φωτιά οι άντρες που πρόκειται να παντρευτούν και συμμετέχουν τελευταία φορά στο έθιμο. Τα χωριά επίσης συναγωνίζονται και στο μέγεθος του καλαφουνού τους, ο οποίος μπορεί να φτάνει και τα 20-30 μέτρα.
Mainstream πια, αλλά μοναδικά!
Κέρκυρα: Κανάτια και σεισμός!
Η Κέρκυρα συνιστά έναν από τους πιο περιζήτητους προορισμούς για την περίοδο του Πάσχα. Και όχι αδίκως. Το έθιμο των «Μπότηδων», διεθνώς πλέον γνωστό, είναι ένα από τα πολλά πασχαλινά έθιμα που συναντάμε στο νησί των Φαιάκων. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, ογκώδη κανάτια και στάμνες, στολισμένα και γεμάτα με νερό εκτοξεύονται με δύναμη από τα μπαλκόνια των σπιτιών, στον ήχο των εμβατηρίων της Φιλαρμονικής. Με τον τρόπο αυτό οι ντόπιοι επιδιώκουν να «ξορκίσουν» το κακό. Το εν λόγω έθιμο άγει την έμπνευσή του από τους Ενετούς, οι οποίοι την Πρωτοχρονιά συνήθιζαν να ρίχνουν από τα παράθυρά τους παλιά αντικείμενα, με το σκεπτικό να τους φέρει καινούργια ο νέος χρόνος.
Ένα όμως λιγότερο γνωστό έθιμο της Κέρκυρας είναι ένας τεχνητός σεισμός! Στις 06:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται αναπαράσταση του σεισμού, που σύμφωνα με τις Γραφές, συνέβη κατά την Ανάσταση!
Καθολικοί και Ορθόδοξοι μαζί
Σύρος: Ενιαία περιφορά Επιταφίων!
Ανεξαρτήτως της ημερομηνίας του καθολικού Πάσχα κάθε χρόνο, το Πάσχα στη Σύρο είναι και για τους Ορθόδοξους και για τους Καθολικούς! Υπόψη ότι στη Σύρο ζει η μεγαλύτερη κοινότητα Καθολικών Χριστιανών στην Ελλάδα! Πρόκειται λοιπόν για ένα από τα μοναδικά μέρη στον κόσμο που οι περιφορές των Επιταφίων εκτυλίσσονται μαζί! Την Μεγάλη Παρασκευή, ορθόδοξοι και καθολικοί επιτάφιοι, εφορμούν από όλες τις ενορίες του νησιού! Διασχίζοντας τα γραφικά στενά όλων των ενδιάμεσων οικισμών, οι επιτάφιοι καταλήγουν όλοι στην Ερμούπολη, όπου κορυφώνεται ο εορτασμός.
Έθιμο σαν παιδικό παιχνίδι
Ήπειρος: Ο «νεκρός» Ζαφείρης!
Σε πολλά μέρη της Ηπείρου, την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει ένα έθιμο σαν παιδικό παιχνίδι. Ένα παιδί, έχοντας τον ρόλο του Ζαφείρη – όνομα το οποίο δεν είναι απαραίτητα σταθερό – παριστάνει το νεκρό. Τα υπόλοιπα παιδιά μαζεύουν και του προσφέρουν φύλλα και λουλούδια, ενώ τον μοιρολογούν. Του φωνάζουν «Σήκω Ζαφείρη, Σήκω!», μέχρι που ο «νεκρός» ανασταίνεται και αρχίζει να τα κυνηγά φωνάζοντας και γελώντας. Ο πρώτος που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης, θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς.
