Ο καλός συνάδελφος και φίλος Βασίλης Σκουρής μου ζήτησε να γράψω ένα κείμενο, δημοσιογραφικό μού τόνισε, το οποίο να αφορά τον Δεκέμβρη του 2008. Ένα άρθρο πιο «πρωτότυπο» από τα συνηθισμένα. Για την ακρίβεια, μου ζήτησε ένα κείμενο που να αφορά τα συνθήματα των τότε ημερών, τα «τραγούδια» της εξέγερσης θα πω εγώ.Κι η αλήθεια είναι πως, προσπαθώντας να βάλω σε μία σειρά τη σκέψη μου, καταγράφοντας τα «τραγούδια» του Δεκέμβρη, τα μυριόστομα συνθήματα που κατέκλυσαν δρόμους, γράφτηκαν σε τοίχους και πανό, συνειδητοποίησα ότι τέτοιες μέρες του χρόνου, ο νους «ταξιδεύει» κι όσο ο χρόνος «μακραίνει» τόσο θολώνουν κι οι αναμνήσεις.
Βέβαια, συνειδητοποίησα πως θα ήταν λίγο «ξύλινο» να κατέγραφα και να απαριθμούσα απλά λέξεις με ομοιοκαταληξία ή και όχι, προσπαθώντας να πάρω απόλυτη απόσταση από ένα γεγονός το οποία defacto «στιγμάτισε» μία ολόκληρη γενιά. Δεν θα μπορούσε να γίνει απόλυτα, γιατί το βίωμα πάντα ορίζει τον στόχο της διόπτρας, μέσα από την οποία βλέπουμε και αναγνωρίζουμε μία κοινωνική «εμπειρία».
Κι αν η 6η Δεκέμβρη είναι μία ημέρα χαράς όπου γιορτάζουν πιστοί και άπιστοι-του Αγίου Νικολάου γαρ- είναι και μία ημέρα όπου ο χρόνος, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες κοινωνικές «εκρήξεις», σταμάτησε. Ίσως, εν τέλει η καταγραφή των συνθημάτων, πέρα από το οπτικοακουστικό υλικό της περιόδου, να είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους διατήρησης της συλλογικής «μνήμης». Γιατί η δολοφονία ενός 15χρονου παιδιού από τον ειδικό φρουρό Επαμεινώνδα Κορκονέα δεν ήταν απλά ένα αστάθμητο γεγονός, το οποίο δυστυχώς έγινε κι απλά τα πράγματα προχώρησαν… Το γεγονός της δολοφονίας έφερε στην επιφάνεια πολλές δυσώδεις όψεις της κοινωνίας και του οργανωμένου κράτους. Πολλώ δε μάλλον αυτά που ακολούθησαν, αυτά που συζητήθηκαν και αυτά που ειπώθηκαν από δημοσιολογούντες, πολιτικά κόμματα, δημοσιογραφικές πέννες και πολιτικούς επιστήμονες.
Και κάπως έτσι, το καμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο της Πλατείας Συντάγματος, όχι απλά ως τηλεοπτικό «θέαμα», «συναντήθηκε» με την κατάρρευση της Lehman Brothers στις Ηνωμένες Πολιτείες και το «ξέσπασμα» μίας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία είχε ξεκινήσει τρεις μήνες νωρίτερα. Οι συμβολικές ενέργειες πάντα έχουν περιεχόμενο και στην προκειμένη, ο Δεκέμβρης εν συνόλω είχε πολλαπλούς παραλήπτες. Και το «Ως εδώ» που γράφτηκε σε αφίσες της εποχής, εν τέλει ήταν απλά μία προσταγή χωρίς άμεσο ίσως αντίκτυπο. Μιας κι η ιστορία διαρκεί πολύ, όπως έγραφε ο κι ο Γάλλος Μαρξιστής φιλόσοφος, Λουί Αλτουσέρ το 1982.
Μυριόστομα συνθήματα
Ο οργισμένος Δεκέμβρης λοιπόν ήταν για πολλούς τα «προεόρτια» της κρίσης στην Ελλάδα. Κι αν κάποιος κρατήσει από τις μέρες εκείνες απλά τη βία και τα επεισόδια τότε υποβαθμίζει το γεγονός και τη σημασία του.Γιατί ήταν τότε η αρχή, όπου η απόσταση ανάμεσα στην επίσημη πολιτεία, τα παραδοσιακά κόμματα της μεταπολίτευσης, τους θεσμούς του κράτους και τη νέα γενιά, την τότε «γενιά των 700 ευρώ», τους φοιτητές και τους μαθητές «άνοιξε» απότομα. Ήταν αυτοί που μετά έγιναν οι νέοι της κρίσης που μπορεί να σπούδασαν ή και όχι, που επέλεξαν να φύγουν πολλοί εξ αυτών στο εξωτερικό αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, είτε έμειναν και προσπάθησαν να φτιάξουν τη ζωή τους στην Ελλάδα υπό αντίξοες συνθήκες.
Μεγάλα τμήματα των διαδηλωτών έκαναν λόγο τότε για «κρατική δολοφονία». Μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενοι φώναξαν μεταξύ άλλων «ντροπή, ντροπή, σκοτώσαν το παιδί», «μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι», «κάτω η Κυβέρνηση των δολοφόνων». Ενώ, έγραψαν στους τοίχους «κανονικότητα τέλος, ζωή μαγική». Αναφέρομαι σε αυτά τα συνθήματα γιατί ίσως συμπυκνώνουν εν πολλοίς τις διαφορετικές όψεις της Εξέγερσης του Δεκέμβρη. Διαφορετικοί άνθρωποι συναντήθηκαν σε δρόμους, σε αμφιθέατρα, σε σχολεία, σε γειτονιές, σε δομές καλλιτεχνικής έκφρασης, σε καταλήψεις. Τον Δεκέμβρη, ο «λόγος» αποτύπωσε διάφορες όψεις της νεανικής εφευρετικότητας και της λαϊκής ανησυχίας. Η εξέγερση μπορεί να είχε πρωταγωνιστές τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι είχαν διαφορετική ταξική καταγωγή, αλλά παρόν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους ήταν μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Και δεν ξέρω αν «ο Δεκέμβρης ήταν η ερώτηση» για να θυμηθώ ένα άλλο σύνθημα, το σίγουρο είναι πως οι μέρες του Δεκέμβρη ήταν φανταστικά συναρπαστικές και συνάμα αντιφατικές, όπου το φως συνυπήρχε με το σκοτάδι με πολλούς τρόπους. Από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Αθήνα κι από την Πάτρα μέχρι το Ρέθυμνο.
Τα συνθήματα του Δεκέμβρη συνδύαζαν την οργή, τη βία, τον φόβο, την απόγνωση, την ελπίδα. Συνδύαζαν την αγωνία για το μέλλον και τον φόβο για το παρόν. Συνδύαζαν συναίσθημα, πολιτικές και ιδεολογικές ταυτότητες ετερογενείς, εμπειρίες, ανησυχίες αλλά και νεανικά όνειρα επαναστατικά και μη. Συμπύκνωναν την αμφισβήτηση και την ελπίδα, το άγριο με το ήρεμο, την εξέγερση απέναντι στη ροή της κανονικότητας, την αναζήτηση του αβέβαιου απέναντι στις προκαθορισμένες νόρμες της κοινωνικής ομαλότητας. Ο Δεκέμβρης και τα συνθήματά του ήταν οι στιγμές όπου τα αδιέξοδα έψαχναν ιστορική επιβεβαίωση.
Συνθήματα απέναντι στην κρατική καταστολή, απέναντι στην αστυνομία και την κυβέρνηση. Συνθήματα μερικά αλλά και γενικά. Συνθήματα ακατέργαστα που βασίζονταν στο ένστικτο αλλά και πολιτικά ολοκληρωμένα με σαφείς στοχεύσεις. Συνθήματα που παρήγαγαν πόλωση, που καυτηρίαζαν την «κανονικότητα» των Χριστουγέννων της κατανάλωσης και των φωτισμών, ενώ είχε δολοφονηθεί ένα 15χρονο παιδί. Συνθήματα που «προσαρμόζονταν» στο εορταστικό κλίμα, με χιούμορ αλλά και φαρμακερό περιεχόμενο που στρεφόταν απέναντι στην κυβέρνηση, το κράτος και την αστυνομία. Συνθήματα νέων και μεγάλων, πολιτικοποιημένων και «απολιτίκ» που μόνο απολιτίκ δεν ήταν. Μαθητών και φοιτητών, εργαζομένων και ανέργων, γηπεδικών αλλά και μέχρι πρότινος μικροαστών, αναρχικών και αριστερών, οργανωμένων ανθρώπων αλλά και ανένταχτων. Όλοι αυτοί συνυπήρχαν το Δεκέμβρη, με τις αντιθέσεις τους, τις συμφωνίες και τις διαφωνίες τους.
«Αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη»-Τα συνθήματα που κυριάρχησαν
Ακολουθούν μόνο κάποια από τα συνθήματα που «γεννήθηκαν» τον Δεκέμβρη του 2008, ακούστηκαν στους δρόμους και γράφτηκαν σε τοίχους, πλακάτ και πανό:
-Αλέξη ζεις, εσύ μας οδηγείς
-Το όπλο του μπάτσου είναι μαγικό ρίχνει στον αέρα και βρίσκει στο ψαχνό
-Αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη
-Ο λαός θα πει την τελευταία λέξη, αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη
-Το αίμα κυλάει εκδίκηση ζητάει
-Στις τράπεζες λεφτά στη νεολαία σφαίρες, ήρθε η ώρα για τις δικές μας μέρες
-Αυτή η σφαίρα δεν ήτανε τυχαία, κάτω τα χέρια από τη νεολαία
-15χρονος νεκρός το μίσος μεγαλώνει-Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι
-Προσοχή, προσοχή δολοφόνοι με στολή
-Στο δρόμο, στο δρόμο να σπάσουμε τον τρόμο
-ΕΛ.ΑΣ-Ελλήνων-Αστυνομικών, ρουφιάνων-δολοφόνων και βασανιστών
-Ένας στο χώμα χιλιάδες στον αγώνα
-Μπάτσοι μ@…., μ@…., σκοτώνετε παιδιά
-Ντροπή, ντροπή σκότωσαν το παιδί
-Κουμής, Κανελλοπούλου, Μιχάλης Καλτεζάς, Αλέξης Γρηγορόπουλος αυτή είναι η ΕΛ.ΑΣ.
-Εσείς μιλάτε για κέρδη και ζημιές εμείς μιλάμε για ανθρώπινες ζωές
-Δικαιοσύνη για τον Αλέξη
-Αντίο Αλέξη
-Είναι 15 χρονών κι όμως έχει άποψη… Σκοτώστε τον!
-Αλέξη είσαι ανάμεσά μας
-6-12-08 Εκδίκηση
-Εξέγερση παντού
-FuckMay 68-Fight Now
-Νο justice, no peace
-Merry crisis and happy new fear
-Fuck the police
-Justice for Alex
-Φωτιά στην κοινωνία του θεάματος
-Η μόδα υποδουλώνει τα μυαλά
-Εξέγερση!
-Είμαστε εικόνα από το μέλλον
-Απόψε, άσε την τηλεόραση και έλα μαζί μας στα οδοφράγματα
-Κλείσε την τηλεόραση και άνοιξε τα μάτια σου
-Γονείς, υποκλιθείτε στο μεγαλείο των παιδιών σας
-Είμαστε όλοι κουκουλοφόροι
-Η οργή δεν σβήνει
-Η εξέγερση θα είναι γιορτή ή τίποτα!
-Μη βλέπετε ειδήσεις, η αλήθεια βρίσκεται στους δρόμους
-Τίποτε δεν άλλαξε – Όλα είναι διαφορετικά
-Η Παιδεία τους: Καταστολή – Η Παιδεία μας: Εξέγερση
-Αυτή η πολιτική δολοφονεί – Κάτω τα χέρια από τη νεολαία
-Η δημοκρατία σας βρωμάει δακρυγόνο
-Δολοφόνοι
-Καλό ταξίδι σε ακόμα έναν αδικοχαμένο
-Αυτές οι νύχτες είναι αφιερωμένες στον Αλέξανδρο
-Gregory ζεις
-Δεν είμαστε από αυτόν τον κόσμο, αντίο φίλε
-Δεν ξεχνάμε, δεν συγχωρούμε
-Πίσω στα ίδια; Ούτε με σφαίρες…
-Τα θέλουμε όλα πίσω
-Εξέγερση! Όλοι στους δρόμους!
-Με ΜΑΤ και βία δεν γίνεται παιδεία
-Δρόμος προς την κανονικότητα κλειστός …λόγω εξέγερσης
-Αφοπλίστε τους δολοφόνους
-Αφήσατε τα δάση να καούν για πλάκα και τώρα φυλάτε το δέντρο του Μαλάκα
-Ελάτε στο κέντρο να κάψουμε το δέντρο
-Και για να μην ξεχνάτε ποια είναι η δουλειά σας, σκυλιά φυλάτε τα έλατα σας
-Τα ξωτικά βαρέθηκαν και έβαλαν φωτιά στο δέντρο
-Λευτεριά στο δέντρο
-Στα μάτια βιτριόλι και σφαίρες στο ψαχνό, τον πόλεμο τον ζούμε κάθε μέρα εδώ
(Το συγκεκριμένο σύνθημα ακούστηκε μετά την επίθεση με βιτριόλι κατά της εργάτριας, μετανάστριας και συνδικαλίστριας Κων/νας Κούνεβα)
Η «μνήμη» και δη η συλλογική έχει αξία για την πορεία μίας κοινωνίας
Θα χρειάζονταν χιλιάδες ακόμη λέξεις, προκειμένου να αποτυπωθούν όλα τα συνθήματα του Δεκέμβρη. Κάνοντας μία μικρή έρευνα, αλλά και ανασύροντας στιγμές από το μνήμη μου θυμήθηκα αρκετά ακόμα, τα οποία δεν αναφέρθηκαν παραπάνω. Ενώ, σίγουρα υπάρχουν και άλλα πολλά τα οποία έχουν «σκονιστεί», έχουν ξεχαστεί ή «παραβιάζουν» ανοικτές θύρες…
14 χρόνια δεν είναι και λίγα και φυσικά το ερώτημα είναι πώς κάποιες αναμνήσεις ατομικές και συλλογικές επιβιώνουν στο χρόνο. Ένα δεύτερο ερώτημα είναι εάν, πέρα από τη νοσταλγία, η «μνήμη» και δη η συλλογική έχει αξία για την πορεία μίας κοινωνίας. Ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν στα παρόν άρθρο, έτσι κι αλλιώς αυτό είναι δουλειά των κοινωνικών επιστημόνων και όχι των δημοσιογράφων. Ωστόσο, θεωρώ πως η «μνήμη», για να γίνει συλλογική, βρίσκει ρυάκια να «ταξιδεύει» στο χρόνο με πολλούς τρόπους κι ένας από αυτούς είναι ο «λόγος» των ανθρώπων. Και στις μεγάλες στιγμές κοινωνικής σύγκρουσης, όπως ήταν ο Δεκέμβρης του 2008, εν τέλει ο «λόγος» γίνεται σύνθημα και το σύνθημα τραγούδι το οποίο βρίσκει τρόπους να περνά από γενιά σε γενιά, διατηρώντας τη μοναδικότητά του.
(Ο Ιάσονας Σχοινάς Παπαδόπουλος είναι δημοσιογράφος)
