Η συζήτηση γύρω από το θέμα του βιασμού και της σεξουαλικής παρενόχλησης βρίσκεται δυστυχώς συχνά στην επικαιρότητα.
Αρκετούς μήνες μετά τις αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου που συγκλόνισαν το πανελλήνιο, η κουβέντα γύρισε και πάλι στον αθλητισμό. Η Πηγή Δεβετζή, εξομολογήθηκε πως στο παρελθόν έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά από μεγάλο παράγοντα, περιγράφοντας τα όσα βίωσε.
Αλλά και πέρα από τον χώρο της δημοσιότητας, πληθώρα ατόμων γίνονται αποδέκτες ανεπιθύμητων συμπεριφορών, με τις υποθέσεις που βλέπουν το φως ολοένα να αυξάνονται.
Τα θύματα δεν έχουν ηλικία και φύλο
Σοκ έχει προκαλέσει η υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησης, που κατήγγειλαν ότι δέχθηκαν από καθηγητή τους, πρώην σπουδάστριες του τμήματος Μαιευτικής του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Η υπόθεση έφτασε στη Δικαιοσύνη ύστερα από μήνυση που υπέβαλαν τρεις απόφοιτες πλέον του τμήματος, περιγράφοντας ανατριχιαστικά τα όσα βίωσαν, ενώ εξετάζονταν στη γυναικολογική καρέκλα από τον καθηγητή τους. Ο ίδιος πάντως… αρνείται τις κατηγορίες.
Πριν από λίγες ημέρες, έγινε γνωστό πως συνελήφθη ένας 23χρονος από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος μετά από καταγγελία κατηγορείται ότι με τη χρήση σωματικής βίας και απειλής, κακοποιούσε σεξουαλικά 15χρονη με την οποία φέρεται να είχε συνάψει σχέση, ενώ την απειλούσε ότι θα διαρρεύσει βιντεοληπτικό υλικό με προσωπικές στιγμές.
Στις αρχές του Σεπτεμβρίου, με την κατηγορία του βιασμού οικιακής βοηθού, στα χέρια των Αρχών βρέθηκε ένας 76χρονος επιχειρηματίας στην Πάτρα, μετά από την καταγγελία της 60χρονης.
Τον Ιούλιο έγινε γνωστή και η πολύκροτη υπόθεση της Ηλιούπολης, όπου μια 19χρονη κοπέλα κατήγγειλε έναν 39χρονο αστυνομικό ότι την βίαζε και την κρατούσε αιχμάλωτη σε διαμέρισμα. Η ίδια υποστήριξε επίσης πως κακοποιούνταν σεξουαλικά και από τον πατέρα της από την ηλικία των 11 ετών, ενώ αμφότεροι οι κατηγορούμενοι, προφυλακίστηκαν.
Παράλληλα, σοκάρει και η υπόθεση ενός 19χρονου ΑμΕΑ από τα Χανιά, ο οποίος κατήγγειλε πως έπεσε θύμα ενδοοικογενειακής κακοποίησης από τον πατέρα του, καθώς και βιασμού από γείτονα της οικογένειας. Και οι δύο κατηγορούμενοι κρίθηκαν προφυλακιστέοι, ενώ σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις, στην υπόθεση φέρεται να εμπλέκονται και άλλα άτομα.
Εντωμεταξύ, μια 50χρονη καθαρίστρια στα Πετράλωνα έζησε τον απόλυτο εφιάλτη τον περασμένο Ιούνιο, όταν τη στιγμή που καθάριζε το ασανσέρ μιας πολυκατοικίας, ένας 35χρονος άνδρας την άρπαξε στο σπίτι του, την κλείδωσε, την ξυλοκοπούσε και ασελγούσε πάνω της για ώρες.
Τα περιστατικά είναι σαφώς περισσότερα, σε μια περίοδο που παρόμοιες καταγγελίες κατέληξαν στα δικαστήρια και κατόπιν στη φυλακή για πασίγνωστα πρόσωπα από τον χώρο της δημοσιότητας και όχι μόνο.
Και φυσικά, γίνεται κατανοητό ότι τα θύματα βιασμού δεν έχουν φύλο και ηλικία… αντιθέτως, ένα τέτοιο περιστατικό μπορεί να συμβεί στον καθένα. Στην οικογένεια, στη σχέση, στην εργασία, ή ακόμα και στον δρόμο.
Κάτι άλλαξε στο τέλος του 2020
Άραγε τα άτομα αυτά, καθώς και πολλοί ακόμα που μίλησαν δημόσια για την κακοποίηση που βίωσαν, θα είχαν τη δύναμη να το πράξουν, αν δεν είχε προηγηθεί ένα «ντόμινο» αποκαλύψεων, που ξεκίνησε από τη Σοφία Μπεκατώρου;
Αψηφώντας τα «γιατί τώρα» και «γιατί μετά από 22 χρόνια», που δεν δίστασαν να εκφράσουν πολλές φωνές, η Σοφία Μπεκατώρου, «έσπασε» τη σιωπή της και μίλησε ανοιχτά για ένα ασήκωτο φορτίο που κουβαλούσε επί χρόνια.
Βρήκε τη δύναμη να καταγγείλει ότι αποτέλεσε θύμα σεξουαλικής κακοποίησης ένα βράδυ του 1998 και μάλιστα σε μια εποχή, όπου γνώρισε σημαντικές διακρίσεις στην παγκόσμια ιστιοπλοΐα.
Θα μπορούσε να τα είχε παρατήσει. Αντιθέτως, βρήκε το κουράγιο να συνεχίσει και να φτάσει ψηλά, μένοντας πιστή στον στόχο της. Και ας την ακολουθούσε παντού ο εφιάλτης που είχε ζήσει…
Ήταν όμως απλώς μια συγκλονιστική αποκάλυψη, που έκανε την ελληνική κοινωνία (τουλάχιστον στην πλειοψηφία της), να φωνάξει «μπράβο» και να θαυμάσει τη Σοφία για το θάρρος της;
Η απάντηση είναι «όχι». Ήταν πολύ περισσότερα…
Βιασμός 11χρονης από παράγοντα της ιστιοπλοΐας
Εκτός από τη δική της ιστορία, η Σοφία κατήγγειλε ένα ακόμα περιστατικό βιασμού στον χώρο της ιστιοπλοΐας, με θύμα μια 11χρονη τότε αθλήτρια και θύτη έναν παράγοντα του αθλήματος. Μάλιστα, ο 38χρονος πλέον άνδρας, δεν αρνήθηκε τη συνεύρεσή του με το κορίτσι, ωστόσο αρνήθηκε τον όρο «βιασμός», αλλά και υποστήριξε ότι είχε σχέση μαζί της και ήθελε να την παντρευτεί.
Τι ακολούθησε μετά τις αποκαλύψεις της Σοφίας
Ενδεχομένως κανείς να μην μπορούσε να αναλογιστεί ότι μετά την πράξη αυτή της πρωταθλήτριας, θα ακολουθούσε ένας καταιγισμός εξελίξεων, με όλο και περισσότερα άτομα που υπήρξαν στόχοι κακοποιητικών συμπεριφορών, να υψώνουν το ανάστημά τους και να εξομολογούνται δημόσια τα δικά τους βιώματα.
Από τα χειροκροτήματα και τη δόξα στις φυλακές Τρίπολης
Ποιος θα φανταζόταν, μάλιστα, ότι λίγο αργότερα θα βρισκόταν αντιμέτωπος με κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου;
Επίσης, ποιος θα περίμενε, ότι ένας από τους ηθοποιούς που έμπαινε «σε κάθε σπίτι», μέσω των επιτυχημένων τηλεοπτικών παραγωγών που λάτρεψε η ελληνική κοινωνία, θα κατηγορούνταν από τρεις συναδέλφους του για βιασμό και απόπειρα βιασμού;
Όταν ο κύβος ερρίφθη για τον αθλητισμό, έδωσε τη σκυτάλη στο χώρο του θεάτρου και του θεάματος, με τις καταγγελίες να διαδέχονται η μία την άλλη.
«Τα θύματα να μιλούν χωρίς φόβο και ενδοιασμούς»
Ο ψυχοθεραπευτής Νεκτάριος Κοσμάς, μίλησε στο iEidiseis για τα θύματα του βιασμού και πώς αντιμετωπίζονται από τους ειδικούς ψυχικής υγείας.
(Ο κ. Κοσμάς είναι συνθετικός ψυχοθεραπευτής, πιστοποιημένος στη Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας από την Ευρωπαϊκή Εταιρία Συμβουλευτικής, κάτοχος του European Certificate of Councellor Accreditation και εξειδικευμένος στην Ιατρική Ψυχολογία από το ΕΚΠΑ.)
Άτομα τα οποία υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση, «ανοίγονται» εύκολα στο ψυχοθεραπευτή;
«Ένας ειδικός ψυχικής υγείας – ψυχοθεραπευτής αρκετά συχνά καλείται να διαχειριστεί περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση, είτε αφορά αυτή σε λεκτική, είτε σε ψυχική, είτε σε σωματική κακοποίηση. Μολονότι κάθε άνθρωπος διαφέρει και είναι ξεχωριστή περίπτωση, τις περισσότερες φορές τα άτομα αυτά χρειάζονται χρόνο, ώστε να «ανοιχτούν» και να μιλήσουν για αυτό το θέμα.
Μπορεί, δηλαδή, να περάσουν αρκετές συνεδρίες μέχρι το άτομο που έχει πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης να μπορέσει να συζητήσει άνετα για ένα τέτοιο περιστατικό, πολλώ δε μάλλον όταν αυτό αφορά μια συστηματική κατάσταση. Η αλήθεια είναι ότι ένα άτομο που φέρει ένα τέτοιου είδους τραυματικό βίωμα, παρουσιάζει μια τάση απομονωτισμού, ενώ κυριαρχεί σε αυτό το αίσθημα απόγνωσης. Συνεπώς, χρειάζεται χρόνος για να οικοδομηθεί μια ουσιαστική σχέση με τον ψυχοθεραπευτή και σταδιακά να εκτεθούν τα βαθύτερα συναισθήματα».
Πώς αντιμετωπίζονται οι θεραπευόμενοι – θύματα βιασμού; Ποια προσέγγιση ακολουθεί ο ειδικός;
«Όταν ο ψυχοθεραπευτής, καλείται να διαχειριστεί μια περίπτωση θεραπευόμενου, ο οποίος έχει υποστεί κακοποιητική σεξουαλική συμπεριφορά, ένα απ’ τα πρώτα σημεία που εστιάζουμε είναι η σωρεία αρνητικών συναισθημάτων που βιώνει το άτομο τη δεδομένη στιγμή. Τέτοια συναισθήματα συνήθως είναι η ντροπή, ο φόβος, η κατωτερότητα, η αδυναμία κ.λπ., ενώ συχνά το θύμα τείνει να κατηγορεί τον εαυτό του για το γεγονός, κάτι που ο ψυχοθεραπευτής καλείται να αναιρέσει άμεσα.
«Ίσως έφταιγα», «Ίσως το προκάλεσα». Τι απαντάτε όταν τα θύματα βιασμού αισθάνονται ενοχές;
«Όπως είπαμε ήδη, ένας θεραπευόμενος που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποιητική συμπεριφορά, αρκετά συχνά ο ίδιος παρουσιάζει ενοχική συμπεριφορά, αναφορικά με το γεγονός. Έτσι ένα φαινόμενο που διακρίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να κατηγορεί τον εαυτό του, προσπαθώντας να δικαιολογήσει το γεγονός υπό τη δική του ευθύνη και παίρνοντας όλο το φταίξιμο πάνω του.
Ουσιαστικά είναι μια συνηθισμένη αντίδραση αυτή από το θύμα και ένας ειδικός ψυχικής υγείας το γνωρίζει εκ προοιμίου αυτό. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, ο ψυχοθεραπευτής καλείται να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί λειτουργικά έναν τέτοιο τρόπο σκέψης και να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να απεμπλακεί από αυτόν. Εξηγεί δηλαδή στο θύμα τους λόγους που κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».
Για τις περιπτώσεις ανηλίκων, πώς και μετά από πόσο καιρό ξεπερνάει ένα παιδί ένα τέτοιο τραύμα;
«Σε ό,τι αφορά στην σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, πρώτα απ’ όλα, πρέπει να πούμε ότι ο γονείς χρειάζεται να συζητούν με τα παιδιά τους, ήδη από νωρίς και ανεξάρτητα με το φύλο του παιδιού, ώστε να λύνονται οι απορίες των παιδιών, οι γονείς να κερδίζουν την εμπιστοσύνη τους, το παιδί να μαθαίνει το σώμα του, να εκτοπίζεται ο φόβος και, φυσικά, για να διδάσκονται τα παιδιά ορισμένες συμπεριφορές αναφορικά με τα ζητήματα αυτά. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την προσοχή στη συμπεριφορά ενός ανηλίκου και στις μεταβολές αυτής, βοηθούν αρκετά στο επίπεδο της πρόληψης.
Η περίπτωση σεξουαλικής κακοποίησης ενός ανηλίκου είναι αρκετά ιδιαίτερη και δύσκολη, καθώς μιλάμε για έναν πολύ ευαίσθητο ψυχικό κόσμο. Η στήριξη και η παροχή ασφάλειας προς το θύμα είναι οι πρώτες βασικές κινήσεις που πρέπει να γίνονται, εφόσον φυσικά το θύμα έχει απομακρυνθεί από το δράστη.
Αυτό που οι γονείς πρέπει να ξέρουν, είναι ότι ένα τέτοιο κακοποιητικό τραύμα είναι αρκετά ισχυρό και η επικουρική παρέμβαση ψυχολόγου – ψυχοθεραπευτή είναι απαραίτητη, ώστε να υπάρχει λειτουργική και ομαλή διαχείριση του συγκεκριμένου γεγονός, και το παιδί να μπορέσει σταδιακά να επανέλθει στην πρότερη ζωή του. Καθορισμένος χρόνος για αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορεί να υπάρξει, καθώς κάθε άτομο είναι ιδιαίτερο και χρειάζεται αρκετή δουλειά για να μπορέσουν να γίνουν διαχειρίσιμα όλα τα συναισθήματα που βιώνονται σε αυτές τις περιπτώσεις».
Πώς θα περιγράφατε το ψυχολογικό προφίλ ενός βιαστή; Τι τον οδηγεί στην εν λόγω συμπεριφορά;
«Πριν από οτιδήποτε άλλο, στην περίπτωση ενός βιαστή, δηλαδή εκείνου που διενεργεί σεξουαλικά εγκλήματα, πρέπει να πούμε ότι το προφίλ στην κάθε περίπτωση διαφέρει, ενώ διακρίνονται και ορισμένοι «τύποι» βιαστών. Δηλαδή ο τύπος α) βιαστή ισχύος – επιβεβαίωσης, β) βιαστή επιβολής – ισχύος, γ) βιαστή οργής – αντίποινων, δ) βιαστή οργής – διέγερσης, ε) ευκαιριακός βιαστής και, τέλος, ο τύπος των ομαδικών βιαστών.
Παρά ταύτα υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία θα μπορούσαμε να πούμε ότι διακρίνονται σε περισσότερες από μία περιπτώσεις. Πρώτα απ’ όλα, στο παρελθόν ενός τέτοιου τύπου ανθρώπου, δηλαδή στην παιδική ηλικία, συνήθως εντοπίζεται απουσία των γονέων στη φροντίδα του παιδιού, γεγονότα κακοποιητικής συμπεριφοράς και βέβαια οι γενικά δυσλειτουργικές σχέσεις με τους γονείς.
Παράλληλα, μελέτες έχουν αναφέρει πολλάκις ότι τα φαινόμενα σεξουαλικών παρεκκλίσεων στο περιβάλλον της οικογένειας φαίνεται πως έχουν άμεση σχέση με την ανάπτυξη σεξουαλικής επιθετικότητας, ενώ σημαντικό ρόλο στην ένταση της σεξουαλικής επιθετικότητας έρχεται να παίξει η προγενέστερη εμπειρία σεξουαλικής κακοποιητικής συμπεριφοράς (όχι μόνο από την οικογένεια) και η εμπειρία από τη ζωή σε κάποιο ίδρυμα.
Άλλου είδους χαρακτηριστικά που μπορεί να εντοπιστούν ως κοινά είναι πολλές φορές το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, οι «χαμηλές» κοινωνικές τάξεις, οι περιπτώσεις προγενέστερης κακοποιητικής συμπεριφοράς απέναντι σε ζώα και η εν γένει προβληματική συμπεριφορά στο σχολείο και μετέπειτα στο εργασιακό περιβάλλον. Εδώ είναι σημαντικό να σημειώσουμε, επίσης, ότι έχει παρατηρηθεί πως οι δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων παρουσιάζουν προβληματική συμπεριφορά γενικότερα στις ανθρώπινες σχέσεις, τείνουν να απομονώνονται και χαρακτηρίζονται για το ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο των κοινωνικών τους δεξιοτήτων.
Ακόμα, στο επίπεδο των ψυχικών διαταραχών, δεν φαίνεται να εντοπίζεται κάτι μη συνηθισμένο. Συγκεκριμένα, η αντικοινωνική διαταραχή φαίνεται ότι είναι η πρώτη που διαγιγνώσκεται, ενώ άλλες, όπως η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια, συνήθως βρίσκονται σε χαμηλά ποσοστά, σε αντίθεση με τη διαταραχή προσωπικότητας, που εντοπίζεται συχνότερα και σε υψηλότερα ποσοστά. Οι καταχρήσεις (π.χ. αλκοόλ ή ναρκωτικές ουσίες) και οι περιπτώσεις σεξουαλικών παρεκκλίσεων, όπως η επιδειξιμανία, υπάρχουν σε ορισμένα ποσοστά αναφορικά με το προφίλ των βιαστών».
Τι θα συμβουλεύατε ένα άτομο το οποίο δέχτηκε σεξουαλική κακοποίηση, ωστόσο δεν θέλει (ή φοβάται) να καταγγείλει τον θύτη;
«Είναι αλήθεια, όπως αναφέραμε και νωρίτερα, ότι πολλές φορές τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης δεν κινητοποιούνται, δεν ζητούν βοήθεια και κλείνονται στον εαυτό τους. Από την άλλη το περιβάλλον εμπιστοσύνης ενός θύματος, οι άνθρωποι δηλαδή στους οποίους θα απευθυνθεί – φίλοι ή οικογένεια -, είναι καθοριστικός παράγοντας, καθώς θεωρητικά συνιστά συμπαραστάτη και πηγή βοήθειας.
Συνήθως, βέβαια, οι εκάστοτε άνθρωποι του περιβάλλοντος αυτού δεν γνωρίζουν πως να διαχειριστούν αυτές τις περιπτώσεις και φοβούνται μήπως κάνουν κάποιο λάθος. Όμως η καλύτερη επιλογή, τόσο για το θύμα όσο και για το άτομο που καλείται να βοηθήσει το θύμα, είναι να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό, ώστε να αντλήσει άμεσα βοήθεια και να του δοθούν πραγματικές λύσεις.
Η σεξουαλική επίθεση δεν είναι αποδεκτή σε καμία περίπτωση. Τόσο τα θύματα όσο και οι άνθρωποι που έχουν στο περιβάλλον τους περιπτώσεις θυμάτων, πρέπει να μιλήσουν, να απευθυνθούν αφενός σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας και αφετέρου να προχωρήσουν άμεσα σε καταγγελία του συμβάντος χωρίς φόβο και ενδοιασμούς.
Τι θα γινόταν αν η Σοφία δεν είχε μιλήσει;
Άραγε, πόσο διαφορετική θα ήταν η επικαιρότητα χωρίς τις αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου;
Πόσα από αυτά τα περιστατικά θα είχαν γίνει γνωστά και πόσα θα παρέμεναν σκοτεινοί εφιάλτες για τα θύματα;
Πόσοι από αυτούς που χαρακτηρίστηκαν ως θύτες θα έμεναν ατιμώρητοι;
Η Σοφία έκανε την αρχή και της χρωστάμε πολλά.
