Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής θεωρείται ότι με τη διδασκαλία του προετοίμασε τον κόσμο να υποδεχθεί τον Μεσσία, ενώ είναι ο τελευταίος και μεγαλύτερος από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης.
Ο ίδιος ονομάζεται Βαπτιστής γιατί βάπτιζε τους ανθρώπους στον Ιορδάνη ποταμό, ενώ έχει λάβει και το προσωνύμιο «Πρόδρομος», γιατί με το κήρυγμα και με το έργο του εσήμανε τον ερχομό του Ιησού Χριστού.
Μάλιστα, η μνήμη του εορτάζεται κάθε χρόνο στις 7 Ιανουαρίου, ενώ είναι αφιερωμένες προς αυτόν έξι ημέρες του χρόνου, σύμφωνα με την εκκλησία:
- 7 Ιανουαρίου: Σύναξις Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου
- 24 Φεβρουαρίου: 1η και 2η εύρεση της Τίμιας Κεφαλής του
- 25 Μαΐου: 3η εύρεση της Τίμιας Κεφαλής του
- 24 Ιουνίου: Γεννέθλιον του Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (εορτάζεται μαζί με τους γονείς του, Ζαχαρία και Ελισάβετ)
- 29 Αυγούστου: Αποτομή της Τίμιας Κεφαλής του
- 23 Σεπτεμβρίου: Η σύλληψή του από την μητέρα του, Αγία Ελισάβετ
Ο βίος και το μαρτυρικό τέλος
Ο Άγιος Ιωάννης, σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, ήταν γιος του ιερέα Ζαχαρία και της Ελισάβετ που ήταν συγγενής της Θεοτόκου.
Σχετικά με την σύλληψη και την γέννησή του, που συνέβη 6 μήνες πριν από τη γέννηση του Ιησού Χριστού, ο ίδιος Ευαγγελιστής εξιστορεί θαυμαστά γεγονότα. Αν και η Ελισάβετ θεωρούνταν στείρα, ο αρχάγγελος Γαβριήλ διαμήνυσε στον Ζαχαρία ότι τελικά η γυναίκα του θα γεννήσει αγόρι και να του δώσει το όνομα Ιωάννης.
Αρχικά, ο Ζαχαρίας φέρεται να μην πίστεψε τα λόγια του Γαβριήλ και πιθανώς να υπέστη κάποιο κλονισμό κατά τον οποίο έχασε την ομιλία του, γεγονός που ερμηνεύτηκε ως τιμωρία. Ο ίδιος παρέμεινε άλαλος έως την ημέρα της ονομασίας του παιδιού, ενώ οκτώ ημέρες μετά τη γέννηση του βρέφους, όταν ζητήθηκε από τον ίδιον να φανερώσει το όνομα του παιδιού, εκείνος έγραψε σε μια πινακίδα το όνομα «Ιωάννης» και αμέσως επανήλθε η φωνή του.
Στη συνέχεια, όταν μεγάλωσε ο Ιωάννης κατέφυγε στην έρημο για προπαρασκευή του έργου του όπως παλαιότερα είχαν ομοίως καταφύγει ο Μωυσής και ο προφήτης Ηλίας.
Έπεται, σύμφωνα με αναφορά του Ευαγγελιστή Λουκά, ο Ιωάννης εμφανίζεται πλέον σε ηλικία 30 ετών «κατά θείαν εντολήν», «εν τη ερήμω της Ιουδαίας».
Τόσο η ασκητική του εμφάνιση, όσο και ο ασκητικός βίος του Ιωάννη παράλληλα με τα κηρύγματα και τις βαπτίσεις μετάνοιας που προέβαινε, προκάλεσε πλήθος ακροατών αλλά και πολλών θαυμαστών του απ’ όλη την Παλαιστίνη που έσπευδαν να τον ακούσουν, μεταξύ των οποίων και στρατιώτες και Σαδδουκαίοι και Φαρισαίοι, τους οποίους όλους στη συνέχεια βάπτιζε στον Ιορδάνη ποταμό.
Εκεί τον συνάντησε και ο Ιησούς Χριστός και του ζήτησε να τον βαπτίσει. Εκείνος αρχικά αρνήθηκε, λέγοντας ότι δεν είναι άξιος να βαφτίσει τον Μεσσία, αλλά ο Μεσσίας πρέπει να βαφτίσει αυτόν όμως ο Χριστός επέμενε, και έτσι ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος βάπτισε τον Ιησού Χριστό στα νερά του ποταμού Ιορδάνη.
Παρόλα αυτά, τα λόγια του ενοχλούσαν τους Φαρισαίους καθώς και τον τετράρχη της Γαλιλαίας και Περαίας Ηρώδη Αντίπα, όταν τον έλεγξε για την παράνομη συμβίωσή του με τη σύζυγο του ζώντος αδελφού του Ηρώδη Φιλίππου, την Ηρωδιάδα, ο οποίος και τον φυλάκισε.
Σε κάποια γιορτή των γενεθλίων του, ο Ηρώδης ζήτησε από την κόρη του Σαλώμη να του χορέψει και της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι του ζητήσει. Η Ηρωδιάς, η μητέρα της, που μισούσε τον Ιωάννη, βρήκε τότε την ευκαιρία που αναζητούσε όπου προέτρεψε τότε την κόρη της να ζητήσει το κεφάλι του προφήτη Ιωάννη μέσα σε ένα πιάτο. Έτσι ακολούθησε ο αποκεφαλισμός.
